آموزش و خانواده

کنترل و مدیریت خشم
تعریف خشم :
خشم یك احساس پیچیده است كه به صورت جسماني و ھیجاني ابراز می شود.خشم واكنش طبیعي
ارگانیسم نسبت به شرایط و موقعیت ھایي است كه در آن دچار ناكامي مي شویم و احساس تهدید مي
كنیم، یا معتقدیم صدمه خواهیم دید یا فردي در مورد ما دچار اشتباه شده است. این احساس مي تواند از
یك احساس خفیف ناخوشایند تا یك احساس شدید عصبانیت را در برگیرد .
خشم و پرخاشگري یك رفتار است كه هدف آن صدمه زدن به پرخاشگری یك فرد دیگر یا اموال
اوست . پرخاشگري مي تواند به شكل سوء استفاده كلامي، تهدید كردن یا اعمال آسیب زننده باشد. ولي
خشم یك احساس است كه الزاما منجر به پرخاشگري نمي شود. بنابراین یك فرد ممكن است خشمگین
شود، بدون اینكه الزاما رفتار پرخاشگرانه داشته باشد
خصومت:
خصومت یك اصطلاح مرتبط با خشم و پرخاشگري است . خصومت به مجموعه اي از نگرش ها و
قضاوت های برانگیزاننده رفتارهای پرخاشگرانه اطلاق مي شود. بنابراین خشم یك هیجان و
پرخاشگري یك رفتار است در حالي كه خصومت نگرشي است كه شامل دوست نداشتن دیگران و
ارزیابي منفي آنان است
چه موقع خشم مشكل ساز مي شود؟ زماني كه شدت آن بیش از حد باشد. به طور مكرر رخ دهد و به شیوه
نامناسب ابراز شود .
عوامل برانگیزاننده خشم :
خشم یا عصبانیت را میتوان یک حس قوی نارضایتی یا تعارض تعریف کرد که مجموعهای از شرایط
و فاکتورها به آن دامن میزنند. عصبانیت به عنوان یک حس طبیعی در وجود بشر به ما هشدار میدھد
که در روند اوضاع یا محیط پیرامونمان مشکلی وجود دارد که نیاز به رسیدگی و توجه دارد.
به گفته آرلین هیرش، مشاور کاریابی و روانشناسی در شیکاگو، خشم یا عصبانیت موقعی بروز میکند
که افراد از انجام کاری که میخواھند منع شده یا مجبور به انجام کاری برخلاف تمایل خود میشوند و
به عبارتی دیگر، مورد سوءاستفاده قرار میگیرند .با این حال، بیشتر کارمندان در محیط کار، زمانی
در خود احساس عصبانیت میکنند که با پیشنهاد های آنان موافقت نمیشود. افراد ضعیف و ناکارآمد به
جای آن ها پاداش میگیرند و ارتقای شغلی مییابند یا افراد بالادست آنھا به خاطر اموری پیش پا افتاده
یا اشتباهاتی که تقصیر آنھا نبوده دست به توبیخ آن ها میزنند. به عبارتی دیگر، عصبانیت در محیط
کاری به خاطر اهانت های شخصی یا نادیده گرفتن حقوق کارمندان است.
بیشتر کارمندان ناراضی و عصبانی، در محیط کار ترجیح میدهند بسوزند و بسازند تا اینکه با ابراز
خشم خود، وضعیت را از آنچه هست بدتر کنند. به اعتقاد آنان، از کوره دررفتن نه تنها مشکلی را حل
نمیکند، بلکه میتواند خود، مشکلی را بر مشکلات بیفزاید. به عنوان مثال باعث از دست دادن کارشان
یا به هم خوردن روابطشان با دیگران شود.
هیرش میگوید: «کارمندانی که نمیتوانند عصبانیت خود را کنترل کنند یا با عصبانیت دیگران کنار
بیایند، اغلب به حرفه خود آسیب میزنند. روکردن این عصبانیت میتواند رابطه فرد با رئیس و دیگر
همکارانش را به خطر اندازد .»
به گفته روانشناسان، عدم مهار خشم و عصبانیت فردی در محیط کار در درازمدت، فرد را به لحاظ
روحی فرسوده میکند و از بازده و کارایی او در فعالیت های گروهی میکاهد. آن ها همه را با خودشان
دشمن میکنند و با این کار بستر مناسبی برای از دست دادن نفوذ خود در میان دیگران و حتی ابتلا به
انواع بیماریھای جسمی نظیر فشارخون بالا، سکته و... را فراهم میکنند.
از سوی دیگر، سرکوب کردن خشم عواقب بدتری به دنبال دارد. با این کار، فرد انگیزه رقابت سالم
در محیط کار را از دست میدهد و به نیرویی منفعل تبدیل میشود .بطوركلي مي توان گفت خشم توسط
رویدادھاي دروني و بیروني برانگیخته مي شود. ممكن است از یك فرد مثل ھمكار یا رئیس تان یا
رویداد گیر افتادن در ترافیك ، لغو پرواز خشمگین شوید. همچنین خشم ممكن است از نگراني یا اشتغال
ذهنی درباره مشكلات شخصي ناشي شود. خاطرات رویدادھاي ناراحت كننده و خشم برانگیز نیز مي
تواند موجب بروز خشم گردد.
مابل در سال ١٩٩٤ده علت خشم افراد را به این شكل توصیف مي كند:
. ١جلوگیري از رفتار هدفمند
. ٢تحقیر شدن یا مورد تبعیض قرار گرفتن
. ٣مورد پیشداوري یا بي مهری قرار گرفتن
. ۴مورد فریب كاري یا عھد شكني قرار گرفتن
. ۵تحقیر شدن احساسات ، ارزش ها ، یا اقتدار واقعي فرد از سوي دیگران
. ۶مورد بدرفتاري و بي توجهی قرار گرفتن از سوي دیگران
. ٧صدمه دیدن در نتیجه بي توجهی نسبت به خود
. ٨رفتار حاكي از بي توجهی دیگران
. ٩مورد تجاوز و حمله بدني یا كلامي قرار گرفتن
. ١٠قرباني شدن
علائم هشدار دهنده نشانه های خشم
این نشانه ھا علایم هشدار دهنده ای هستند كه به شما نشان مي دھند دارید خشمگین مي شوید و خشم
تان در حال افزایش است .
نشانه های خشم :
-1نشانه های جسمي -2نشانه های رفتاري -3نشانه های هیجانی -4نشانه های شناختی ذهنی
-1نشانه هاي جسماني همراه با خشم:
افزایش ضربان قلب •افزایش فشار خون •گشاد شدن مردمك چشم •منقبض شدن عضلات •تغییر
رنگ چهره سرخ شدن یا رنگ پریدگي •داغ شدن یا یخ كردن •بیحس شدن برخي قسم تھاي بدن
•تغییر تنفس •احساس درد در قفسه سینه
-2نشانه های رفتاري خشم:
مشت كردن دست ها •عقب و جلو رفتن •كوبیدن در •بالا بردن صدا
-3نشانه هاي هیجاني :
•عصبانیت •خشونت •خصومت •كینه توزي •غضب •تنفر •تحریك •رنجش •غرض •احساس ترك
شدن •ترس •تحقیرشدن •بي حرمتي •احساس گناه •بي صبري •نا امني •حسادت •طرد شدگي
-4نشانه های شناختي
نشانه های شناختي به افكاري اطلاق مي شود كه در واكنش به موقعیت خشم بر انگیز به ذھن افراد
خطور مي كنند. وقتي فرد عصباني مي شود معمولا رویدادھا را به شیوه خاصي تفسیر مي كند. به این
افكار ” خود گویي ” مي گویند. خودگویي افراد خشمگین معمولا انتقادي و خصمانه است و منعكس
كننده باور او نسبت به جھان، افراد ، مكان ھا و اشیا است .نشانه ھاي شناختي:کاهش تمركز اشتغال
ذهنی با حرف یا رفتار طرف مقابل خودگویي های منفي مانند سرزنش طرف مقابل تحریف های
شناختي مثل بزرگ نمایي افكار بایددار
نحوه واكنش به خشم :
افراد از فرایندهای خودآگاه و ناخودآگاهانه مختلفي براي برخورد با خشم استفاده مي كنند. سه رویكرد
مهم در برخورد با پدیده خشم عبارتند از : فرو خوردن خشم ،ابراز خشم و خشم جا به جا شده
روش ابراز خشم شما چیست؟
آیا شما میدانید که شیوه ابراز خشمتان چیست؟ اگر نمیدانید، ممکن است دلیل مشکلاتی که در خانه،
محل کار یا زندگی اجتماعی دارید، همین باشد. نگذارید خشم، کنترل شما را به دست بگیرد، بلکه شما
باید با شناختن سه روش اصلی مهار خشم، کنترل زندگی خود را به دست بگیرید. این سه شیوه عبارتند از:
فرو نشاندن ، بیرون ریختن و منفجر شدن و کنترل یا مهار کردن خشم
انواع خشم :
هرچند اکثر مردم در زندگی روزمره ممکن است از همه این روش ها استفاده کرده باشند، اما معمولا
هر شخص یک شیوه را نسبت به دو شیوه دیگر بیشتر مورد استفاده قرار میدهد. این سه شیوه، مولود
شرایط خارجی و محیطی و همچنین رفتارهای ژنتیکی هستند . هر خلق و خوی خاص، یک یا دو نوع
از این روش ها را بیشتر مورد استفاده قرار می دهد و فرهنگ، خانواده و اجتماع نیز نقش مهمی در
این موضوع ایفا میکنند. اما مهمترین عامل در تعیین کردن روشی که هر فرد در برخورد با نزدیکترین
کسان خود، مانند خانواده، به کار میبرد، آموختن است.
روش های اکتسابی:
تمام روش های ابراز خشم، روش های اکتسابی هستند و ما آنها را از دیگران می آموزیم. در نتیجه،
هرنوع ابراز خشم میتواند با روش دیگر جایگزین شود یا فراموش شود. به این معنا که شخص میتواند
روش خاص ابراز عصبانیت خود را تغییر داده، آنرا کنترل و هدایت کند.
فرو نشاندن روش فرو نشاندن خشم،
در اشخاصی وجود دارد که خشم را به طور کل چیزی ناپسند دانسته و سرکوب کردن آنرا کاری
شایسته میدانند. اما خشم، احساسی خدا داده و طبیعی است که نمیتواند سرکوب شده یا از بین برود. در
نتیجه، کسانی که خشم خود را مدام سرکوب میکنند، با گذشتن از مرز تحمل خود، در ناچیزترین و
کوچکترین موقعیت عصبی ممکن، منفجر میشوند .افرادی که از این روش پیروی میکنند عادت کرده
اند که احساس و ابراز خشم را نادیده بگیرند. آنها مدام نگران این ھستند که در صورت عصبانیت،
دیگران درباره شان چه فکر خواهند کرد. مهمترین دل مشغولی آنها این است که سعی میکنند در تمام
احوال موافق دل دیگران عمل کنند و همه آنها را به دید مثبت بنگرند. ممکن است آنها سرکوب کردن
خشم را به خاطر ترس از انتقام طرف مقابل به کار برند یا اینکه قسم خورده باشند مانند والدین غضبناک
خود رفتار نکنند.
بیرون ریختن و منفجر شدن
این روش درست نقطه مقابل شیوه قبلی است. چنین شخصی، برخلاف فرد سرکوب کننده، خشم خود
را آزادانه و بدون کنترل ابراز میکند. آنها هیچ چیزی را در دل نگه نمیدارند و تحت تاثیر شدت
موقعیت، بی رحمانه بر همه می تازند. هرکسی می تواند هدف حملات لفظی یا جسمی آنها باشد. آنها
غالبا احساسات خود را "سیل آسا" توصیف میکنند و میگویند که چنان تحت تاثیر احساسات قرار
میگیرند که نمیدانند در آن لحظه چه میکنندآنها معمولا به خاطر شیوه ابراز خشم خود دچار پشیمانی و
احساس گناه میشوند و گاهی قول می دهند که رفتار خود را تغییر دهند. این دسته از افراد آموخته اند
که ابراز خشم روشی سریع و مطمئن برایرسیدن به خواسته ها و کنترل دیگران است.
کودکان در سن کم می آموزند که کج خلقی و رفتاری توام با گریه و جیغ و فریاد میتواند یک شکلات،
اسباب بازی یا عملی شدن خواسته آنها را به دنبال داشته باشد و بزرگسالان نیز متوجه میشوند که
عصبانیت میتواند موجب شود کودکان به حرفشان گوش دهند هرچند که عمر این حرف شنوی ممکن
است بسیار کوتاه باشدآنچه در کانون افکار این اشخاص وجود دارد، نیاز به قدرت و کنترل داشتن بر
دیگران است. آنها برخلاف ظاهرشان معمولا دارای حس نا امنی و عدم قدرت هستند و غیر از مواقع
ابراز خشم، خود را قوی نمیدانند. آنها از وابستگی رنج میبرند و هنگامی که دیگران ترکشان میکنند
دچار انزوا تنهایی شده و بیش از پیش به خشم فزاینده و انفجاری مبتلا میشوند.
کنترل یا مهار کردن:
آخرین روش، کنترل یا مهار خشم است. شخصی که چنین روشی در ابراز خشم دارد، از میزان خشم
خود آگاه است و آنرا در راهی سازنده ابراز میکند. او به جای سرکوب کردن یا منفجر شدن از غضب،
به احساس خود واقف است و انرژی حاصل از آنرا در راهی صرف میکند که منجر به یک تغییر در
موقعیت یا رابطه آنها شود .
برای مثال، یکی از والدین ممکن است اعلام کند: "من از اینکه تو اسباب بازی های مرا را جمع نکرده
ای عصبانی هستم شخصی که خشم خود را کنترل میکند، گفتگو را طوری پیش میبرد که سازنده باشد
و به جای اینکه بگوید چه چیزی نمی خواهد، به بیان واضح خواسته خود میپردازد. او ممکن است به
فرزندش بگوید": من می خواهم که تمام اسباب بازی هایت را جمع کنی، در غیر اینصورت مجبور
میشوم مدتی آنها را کنار بگذارم ."
در این روش، والد، فرزند خود را به خاطر اجرای خواسته خود خجالت نمی دهد و او را مقصر جلوه
نمی دهد. روش اول ممکن است در کوتاه مدت مفید باشد، اما همکاری کودک را در دراز مدت تضمین
نمیکند و علاوه بر آن موجب بروز رنجش و کینه توزی خواهد شد
باورهای غلط در ابراز خشم
کسی که میتواند خشم خود را کنترل کند، میداند که جملاتی نظیر: "خشم و غضب نادرست و مذموم
هستند و یا اگر داد بزنی خشمت به پایان میرسد" واقعیت ندارند و مهمتر از همه اینکه، چنین افرادی
افکار غیر منطقی و بی معنایی که میتوانند موجب خشمشان شوند را تشخیص می دهند با آنها مبارزه
کرده و از ذهن خود خارج میکنند. آنها به خوبی متوجه هستند که چه چیزی خونشان را به جوش می
آورد و با تمرین و ممارست توانسته اند در چنین برخوردهایی بهترین تصمیم را اتخاذ کنند.
راه های کنترل خشم در محیط کار
آیا هنوز هم از اینکه تاکنون در محیط کار از تلاش هایتان قدردانی نشده و ارتقای رتبه نگرفته اید،
عصبانی هستید؟
آیا عصبانیت شما به خاطر داشتن ھمکارانی است که دائم با بدگوئی ها و دخالت های خود، دست به
تخریب وجهه شما نزد کارفرمایتان میزنند؟
شاید وقت آن رسیده که به این خشم به عنوان یک عامل بازدارنده در محیط کار که کارایی شما را
کاهش می دهد توجه بیشتری کنید و حداقل ریشه آن را بیابید
شواهد نشان می دهد بسیاری از ما، در محیط کار، نفرت و عصبانیت را در خود سرکوب میکنیم غافل
از اینکه این احساسات، تاثیر منفی خود را بر زندگی شخصی و حرفهای ما به جا میگذارند. ریشه یابی
این احساس، حداقل کاری است که ما میتوانیم به عنوان گام اول برای رهایی از آن برداریم.
نتایج یک تحقیق دانشگاهی نشان می دهد از هر 4کارمند، یک کارمند در محیط کار خود بنا به دلایل
مختلف عصبانی است و در بیشتر اوقات این عصبانیت را کتمان میکند. این عصبانیت در آن حد نیست
که به کسی آسیبی برساند، اما تاثیرات منفی آن به صورت استرس، افسردگی، دلزدگی از کار، خستگی
مفرط و حتی تحریک دیگران به خرابکاری و توطئه علیه دیگران در وجود فرد نمود مییابد؛ بنابراین
عصبانیت ناشی از کار یا محیط کار، نه تنها برای سازمانها خطرناک است، بلکه میتواند سلامت افراد
را با بیماری هایی نظیر فشارخون بالا، سردرد و حتی ناراحتی های قلبی عروقی به خطر اندازد
مهار و کنترل خشم:
اینکه چگونه و کجا خشم خود را بروز دهید به شرایط بستگی دارد. لذا افرادی كه كنترل عصبانیت در
آنها سخت و دشوار است نیاز به برنامهای برای كنترل عصبانیت دارند. با این حال راهکارهای زیر
به شما کمک خواهد کرد تا بر خشم خود مسلط شوید یا آن را به طرز صحیحی بروز دهید.
-1كنترل زبان
هنگام خشمگین شدن نخستین مطلبی که باید به آن توجه کنید کنترل زبانتان است (یعنی هر سخنی را
نگویید و اول فکر کنید). اگرچه کنترل زبان هنگام عصبانیت و خشم، سخت و دشوار است، چون برای
برخی افراد کنترل دست خود که به کسی صدمه نزنند و کنترل پای خود که در مسیر خلاف گام
برندارند، بسیار آسانتر از کنترل زبان است، اما باید بدانیم که بسیاری از گناهان و خطاها به دلیل
کنترل نکردن زبان روی میدهد.
-2واکنش خود را به بعد از رفع شدن عصبانیتتان موکول کنید
مطمئن باشید هنگام خشم، همیشه اولین راهی به ذهن می رسد بهترین راه نیست، بنابراین با به تعویق
انداختن خشم میتوانید بهترین راه را برگزینید .بنابراین اگر عصبانی ھستید با شمردن از ١تا ۵٠واکنش
خود را در برابر شرایط موجود به پس از رفع شدن عصبانیتتان موکول کنید.
روانشناسی توصیه میکند: «بر خود مسلط شوید و با حفظ خونسردی، از گرفتن هرگونه تصمیم یا اقدامی
در لحظهای که برآشفته ھستید، خودداری کنید .
سرگرم کردن خود با افکار دیگر به شما کمک میکند در آن لحظه بر خود مسلط شوید و با احساسات
ضد و نقیض خود کنار بیایید. وقتی بر خشم خود فائق آمدید به جای سرزنش کردن خود، به خود تبریک
بگویید و با آرامش خاطر به حل مشکل بپردازید. به خاطر داشته باشید که در حالت عصبانیت، مشکل
بتوان طرف مقابل را متوجه درستی دیدگاه خود کرد؛ بنابراین اثبات درستی حرف یا موضع خود را
به پس از رفع عصبانیت موکول کنید.
-3نفس عمیق بکشید
در لحظه عصبانیت چند نفس عمیق بکشید. این کار باعث خونرسانی بهتر به سلول ها و بافت های
بدن و فعالیت بهتر مغز میشود. در نتیجه قادر خواهید بود بهتر مشکل خود را بررسی کنید و چگونگی
مقابله واقعبینانه را با آن بیابید.
-4از مسائل و مشکلات جزیی عصبانی نشوید
وقتی از دست فردی یا چیزی عصبانی میشوید برای لحظهای با خود تامل کنید که آیا ارزش دارد خود
را به خاطر مسائل و مشکلات جزیی و پیشپا افتاده عصبانی کنید.
-5اهمیت ندهید
بسیاری از مواقع با چشمپوشی از برخی مسائل یا رفتارها میتوان خود را از افتادن در دام عصبانیت
نجات داد .به عنوان مثال اگر کسی در محیط کار با شما رفتار ناعادلانهای داشت به جای غصه خوردن
و سرکوب کردن خشمتان بسادگی از کنار آن بگذرید و به خاطر آن اعصاب خود را فرسوده نکنید. بد
نیست در اینجا به داستان کوتاهی در مورد بودا اشاره کنیم یک روز بودا در دهکده ای به موعظه
میپرداخت. در ھمان حال یکی از افراد دهکده سعی داشت با ایجاد مزاحمت برای او، بودا را عصبانی
کند. بودا به او گفت: «اگر به من یک تکه کاغذ بدهی و من آن را قبول نکنم، آن تکه کاغذ چه سرنوشتی
خواهد یافت" آن مرد گفت: «نزد من خواهد ماند.» بودا رو به او کرد و گفت: «و این دقیقا همان کاری
است که من با آزار و اذیت های تو میکنم. آنها را به تو واگذار میکنم و به خود نمیگیرم"
دیدگاه های مختلف را مد نظر قرار دهید گاهی یک مساله یا مشکل از ابعاد مختلفی قابل بررسی است
و با دیدگاهھای مختلفی میتوان به آن پرداخت، در نتیجه تصمیمگیری درباره درست یا غلط بودن آن،
کاری بیھوده است. متفاوت بودن دیدگاه های طرف مقابل ما نباید باعث شود فکر کنیم او اشتباه میکند
یا اینکه حق فقط با ماست.
-6كمي قدم بزنید تا خشمتان فروكش كند
در طي یك جلسه كاري، وقتي كسي از سبك مدیریت یا بخش تحت اداره شما ایراد مي گیرد، عصباني
نشوید .وقتي مي بینید كه درصدد خشمگین شدن ھستید، خود را از آن محل دور كنید. بهانه ای بیاورید
و از جلسه بیرون روید تا بتوانید عصبانیتتان را فروكش دھید. اگر براي فروكش كردن خشمتان به
خود فرصت دھید مي توانید كنترل احساساتتان را دوباره به دست آورید.
قبل از نشان دادن هرگونه واكنش، توضیح بخواهید با پرسیدن سؤال های مختلف وقت را بگذرانید. مي
توانید از صحبت های دیگران استفاده كرده و سؤالاتي از آنها بپرسید. با این كار به آن فرد زمان می
دهید كه اشتباه خود را تصحیح كند.
-7از قانون ١٠ثانیه اي استفاده كنید
هیچ عکس العملي نشان ندھید. اگر مي بینید كه در یك جلسه ي كاري یا پشت تلفن می خواهید كنترل
خشمتان را از دست بدهید، با خود تا ١٠بشمارید تا از عصباني شدنتان جلوگیري شود. قبل از نشان
دادن هرگونه واکنشی، واقعیات را بررسي كنید.
-8باكسي كه مي تواند آرامتان كند حرف بزنید
ھمیشه كسي را براي درد دل كردن و تكیه كردن داشته باشید، چه داخل و چه خارج از محل كار. در
این مواقع سعي كنید كه با او بیرون رفته و كمي صحبت كنید. درست نیست که همه احساساتتان را در
خود نگاه داشته و بیرون نریزید. با این كار سلامتي خودتان به خطر خواهد افتاد. با دوستي صمیمي
در مورد این مشكلات صحبت كنید تا او آرامتان كرده و كنترل خود را دوباره بازیابید.
-9براي از بین بردن عصبانیتتان ورزش كنید
اجازه ندهید كه تصویر كاریتان با عصباني شدن و از دست رفتن كنترلتان مخدوش شود. در این مواقع
ورزش كمك بسیار خوبي است. به باشگاه بروید و كمي ورزش كنید. مطمئنا ھمه چیز را فراموش
خواهید كرد.
-10ببینید چه چیز باعث عصبانیتتان مي شود
آگاه باشید كه در چه موقعیت هایی كنترل خود را از دست داده و عصباني مي شوید. وقتي فهمیدید كه
چه چیز منجر به عصبانیتتان مي شود درصدد جلوگیري از ایجاد چنین موقعیت هایی برآیید. با اینكه
یاد بگیرید كه چطور با این موقعیت ها كنار بیایید تا موقعیت كاریتان خدشه دار نشود.
-11همکارانتان را بشناسید
ببینید رفتار هركدام از ھمكارانتان چه علائمي دارد. ممكن است خیلي از حرف های آنها كه براي شما
مثل انتقاد مي ماند، در واقع حكم شوخي داشته باشد. با شناختن شخصیت و رفتارهای همکارانتان، بهتر
می توانید با انتقادات آنها كنار آمده و خشم خود را كنترل كنید.
-12واكنش افراد دیگر را پیش بیني كنید
زماني كه مي خواھید كار جدیدي را در اداره انجام دهید، واكنش و عكس العمل همکارانتان را پیش
بیني كنید .با این كار مي توانید بهتر با انتقادات و ایرادهای آنها پس از انجام كار كنار بیایید.
-13خود را براي حفظ آرامش آماده كنید
زماني كه می خواهید سخنراني انجام دهید، خود را برای هر نوع سؤال و انتقادي آماده كنید. با این
كار مي توانید حین ایراد انتقادات سایرین آرامش خود را حفظ كرده و به درستي پاسخ منتقدین را بدهید.
-14شروع به نوشتن كنید
کلماتی که موقع عصبانیت بیان میکنید را روی کاغذ بنویسید و سعی کنید دیگر هنگام مشاجره و
عصبانیت آنها را تکرار نکنید.
قبل از نوشتن هر ایمیل نامحترمانه كمي صبر كنید
هیچگاه به دیگران بي احترامي نكنید، حتي اگر حق با شما باشد. آسان است كه اجازه بدهیم ابرهای
تیره جلوي قضاوتمان را بگیرد. قبل از ارسال هر ایمیل نامحترمانه در پاسخ به انتقادات سایرین یك
روز صبر كنید. روز بعد دوباره آن را خوانده و تجدیدنظر كنید.
-15بجاي داد زدن حرف بزنید
در مورد چیزی که دارید میگویید کمی فکر کنید و صدایتان را بلند نکنید. در مورد چیزی که شما را
عصبانی کرده با آرامی توضیح دهید. سعی کنید قبل از اینکه پاسخ بدهید به آنچه فرد مقابلتان ھم میگوید
گوش کنید .در پایان هر روز خشمتان را دور بیندازید یاد بگیرید كه با ترك اداره، عصبانیت های خود
را نیز دور بریزید. بعد از كار به کارهایی بپردازید كه به آن علاقه داشته و لذت مي برید. با دوستانتان
بیرون بروید، یا تلویزیون تماشا كنید، با این كار استرستان را از بین خواهید برد.
-16براي طغیان های عصبي خود عذرخواھي كنید
با وجود اینكه قصد بدي نداشته اید، درست نیست كه جلسات اداري را با عصبانیت ترك كنید. اگر در
حین جلسه عصبانیتتان باعث شده كه به كسي بي احترامي كنید، از او معذرت بخواهید. لزومي ندارد
كه براي عصبانیت خود توضیحي بیاورید، فقط گفتن «من رفتار بدي داشته ام و عذر مي خواھم» كافي
است تا همه سوء رفتارها را از بین ببرد.
-17مثل یك انسان رفتار كرده و جلو بروید
مدیران خوب با شخصیت های استوار ، احساساتي قوي نیز دارند. این به این معني نیست كه مي توانید
اجازه بدهید احساساتتان بر شما غلبه كنند، قضاوت هایتان را تیره كرده و ایجاد مشكل كنند .با شناسایي
علائم عصبانیتتان، مي توانید آسان تر بر آنها چیره شوید، حتي بدون اینكه کسی بفهمد .احساسات منفي
خود را با اعتماد به نفس جایگزین كنید و تعادل احساساتتان را حفظ كنید. در این مسائل عجله نكنید.
سالها طول مي كشد تا آبرو و اعتبار جمع شود اما براي از بین رفتن آن فقط ثانیه اي كافي است.
-18به فواید و مضرات عصبانیت فكر كنید
بعد از اینکه عصبانیتتان فروکش کرد با خود فکر کنید این عصبانیت چه فوایدی برای من و فرد مقابل
داشت؟ آسیب ها و اثرات منفی آن روی من و دیگری چه قدر بود؟ آیا مشکل را برطرف کرد؟ موقعیت
را بپذیرید برخی چیزها را نمیتوان تغییر داد. گاهی باید به جای عصبانی شدن وضعیت کنونی را
پذیرفت و با آن سازگاری پیدا کرد. در این صورت لازم است شیوه های مقابله با مشکلات را یاد گرفته
و یا آنها سازگار شوید.
-19به سلامت خود بیندیشید
عصبانیت موجب افزایش هورمون استرس و عصبانیت در بدن شما میشود که این خود موجب افزایش
فشار خود شما میشود. پس بگذارید با آرامش مشکلات برطرف شود، چرا که عصبانیت های طولانی
مدت و شدید سلامت قلب شما را هم به خطر میاندازد.
-20تصمیم نگیرید
توصیه میشود در هنگام خشم به هیچ وجه تصمیم نگیرید . زیرا هنگام عصبانیت با عقل و منطق
تصمیم نمي گیرید.
-21تکنیک واکنش تاخیری :
این تکنیک میگوید که هر وقت عصبانی شدید بالفاصله واکنش نشون ندهید .اول 1تا 22بشمرید، به
آرامی و نفسهای آرام و عمیق و بعد واکنش نشان دهید .هر چقدر بیشتر شمردید بهتر
این تکنیک با همین سادگی اش بسیار کاربردی است.یادمان باشد در هنگام عصبانیت نه تصمیم نه واکنش بگیرید .
زمانی به خودتان فرصت دهید .
-22تکنیک صحبت از خود و نه از دیگران :
وقتی ما عصبانی می شویم باید مواظب باشیم که در مورد کسی که کارش یا حرفش مارو آزرده است،
صحبت نکنیم .در هنگام خشم از جملاتی که بار احساسی شدی دارند استفاده نکنید.مثال نگویید از تو
متنفر بلکه بگویید ناراحتم میکنی. با صراحت به او بگویید که ناراحتتان کرده است.اما متهمش نکنید ،
به او هم فرصت صحبت کردن بدهید.
یادمان باشد اگر حرفهای تند در مورد طرف مقابل بزنیم، پل های پشت سرمان را خراب کرده ایم و جای بازگشتی باقی
نگذاشته ایم .
-23یادآوری خوبی های طرف
وقتی آزرده می شویم ذهن ما این ویژگی را دارد که فقط به اکنون و فقط به نقاط منفی متمرکز می
شود .به خاطر تمرکز ذهن بر زمان حال و نکات منفی، شدت واکنش منفی ما بیشتر می شود .بنابراین
یک راه حل ساده، منحرف کردن ذهن از اکنون و منفی ، به مثبت و همیشه است .وقتی به این می
اندیشیم که این فرد ده ویژگی مثبت همیشگی داردو چه خوبی هایی از او دیده ایم که شگفت زده مان
کرده است، آرامش مهمان خانه دل ما خواهد شد .
یادمان باشد: ممکن است انسانهای خوب، کارهای بد هم انجام دهند ولی به خاطر یک کار بد که ...
-24تکنیک دو پرسش :
از خودمان بپرسیم که :آیا طرف مقابل عمدا این کار را انجام داده است؟ •آیا طرف مقابل منظورش
این بوده است و می دانسته که این کار به چنین نتیجه ای منجر می شود؟ •که اگر هر کدام از این
پاسخ ها، منفی باشد نشان می دهد که او اشتباهی یا غیرارادی و غیر آگاهانه این کار را کرده است
به همین خاطر ممکن است همین مسئله برای ما هم پیش بیاید و ما هم انتظار داریم که در چنین شرایطی بخشیده
شویم و پس ...
-25عدم همسانی :
وقتی کسی در حق ما بدی می کند چیزی در درون ما می جوشد که بخواهیم به نوعی مقابله به مثل
بکنیم.کار زشتش را به زشتی پاسخ دهیم. این باعث میشود که خود را همسنگ دیگران بکنیم و منفعلانه
در مقابل بدی، بد پاسخ دهیم.رویکردی منفعلانه و واکنشی .اما انسانهای فعال، به خود می گویند اگر
من با بدها بدی کنم پس فرق من و او چیست؟ اگر او به بدی خودش عمل کرد، چرا من به خوبی خودم
عمل نکنم .انسانهای فعال، نمی خواهند رفتار دیگران، تعیین کننده رفتار آنها باشد و عملشان ، عکس
العمل به رفتار دیگران باشد.بلکه خود در مورد رفتار خود تصمیم میگیرند .پس بدی را با خوبی جواب
می دهند و خوبی آنها نیز پیش و بیش از خوبی دیگران است .
-26بده بستان با خدا :
در متون آسمانی آمده است که ببخشای تا بخشیده شوی، از دیگران بگذر تا از تو درگذرند. هر وقت
کار دیگران شما را آزرده کرد به خاطر بیاورید که این یک فرصت است که با خداوند مهربان معامله
کنید.این حادثه یک فرصت است که تا کنترل خشم خود، مهمان مهربانی خداوند شوید.در یکی از
کتابهای آسمانی آمده است :آنها باید عفو کنند و چشم بپوشند، آیا دوست نمیدارید خداوند شما را ببخشد؟
و خداوند آمرزنده و مهربان است .خداوند به حضرت موسی فرموده است: ای موسی خشم خود را از کسی که
تو را بر او مسلط ساخته ام، بازگیر تا خشم خود را از تو بازگیرم.
-27اجتناب :
از هر عاملی که عصبانیت شما را بر می انگیزد ، پرهیز کنید . نگویید که “ چون من عصبانی می
شوم ، باید فلان کار انجام شود،“ این درست نیست ، درست این است که خودتان را آرام کنید و از
موقعیت اجتناب کنید .مثال :برای رهایی از درد سرهای ترافیک یا باید مسیر روزانه تردد خود را
تغییر دهید، یا از اتوبوس تندرو و مترواستفاده کنید ، یا جزء به جزء مسیر خود را مشخص کنید .
درغیر این صورت باید خود را به دست ترافیک بسپارید و عصبانی نشوید.
عوارض خشم و عصبانیت
وقتی نمیتوانیم عصبانیت خود را كنترل نماییم از چند جهت دچار آسیب میگردیم :عصبانیت توانایی ما
را برای خوشحالی از بین میبرد زیرا عصبانیت و خوشحالی در تضاد با یکدیگر هستند .عصبانیت
موجب خارج شدن روابط خانوادگی و دیگر روابط از مسیر صحیحشان میگردد .عصبانیت موجب
کاهش مهارت های اجتماعی، سازش و مصالحه شده و دیگر روابط را نیز در معرض خطر قرار می
دهد. عصبانیت به معنای از دست دادن كار است، زیرا روابط را نابود میكند .ھمچنین عصبانیت به
معنای شكست در كاری است كه در صورت عدم عصبانیت و داشتن خلقی نرمتر میتوان موفقیتی در
پی داشت .عصبانیت منجر به افزایش فشار و استرس میگردد (و این رابطه دو طرفه است، عصبانیت
منجر به افزایش استرس و استرس موجب عصبانیت بیشتر است )در هنگام عصبانی بودن ما دچار
اشتباھات بسیاری میگردیم، زیرا پردازش اطلاعات در آن هنگام برای ما مشكل میباشد.
روش های برخورد با ارباب رجوع بد اخلاق و عصبانی
فرد عصبانی چه می خواهد؟
یکی از واقعیت ها درمورد ارباب رجوع ها و مشتریان عصبانی این است که آنها می خواهند مشکلشان
برطرف شود .البته این همه ماجرا نیست. وقتی اداره یا شرکت کار او را انجام نداده است، دیگر حل
شدن مشکل برای او در مرتبه دوم اهمیت قرار می گیرد. بله، آنها می خواهند مشکلشان حل شود، اما
از یکجا، آنقدر عصبانی می شوند که دیگر سعی نمی کنند خودشان هم همکاری کنند تا کاری که می
خواستند انجام شود. حتی اگر شما بتوانید کارهایشان را بدون کمک خودشان راست و ریست کنید،
هنوز هم عصبانی خواهند ماند.
مهم است که بدانید افراد خیلی عصبانی به دنبال فرصتی هستند تا عصبانیتشان را خالی کنند و دوست
دارند که داد و بیدادها و حرف هایشان را کسی بشنود. اگر شما عصبانیت آنها را درک نکنید، و خیلی
سریع سعی کنید مشکلشان را حل کنید، باعث خواهید شد که عصبانی تر از قبل هم شده و داد و قال
بیشتری راه بیندازند.
●چه باید کرد؟
برای گرفتن کنترل عصبانیت این افراد در دستتان کارهای خاصی هست که می توانید انجام دهید تا
بیشتر از این دیگر وقتتان را نگیرند.
اول اینکه باید مراجعین را همانطور که از در وارد می شوند و به سمتتان می آیند برانداز کنید، و
خودتان را آماده کنید چون این امکان وجود دارد که رفتارهای خشونت آمیز از خود نشان دهند.
افرادیکه ناراحت باشند حتی قبل از اینکه دهانشان را باز کنند، علائمی از خود نشان می دهند. این
افراد علائمی غیر کلامی از خود نشان می دهند که برخی از آن عبارتند از: شانه های خمیده، مشت
های گره کرده، صورت برافروخته، ناراحتی و بی قراری، خیره شدن یا اجتناب از ارتباط چشمی،
حرکات و تکان های سریع و....
باید به این علائم توجه داشته باشید تا هرگونه خالی شدن خشم و عصبانیت متعجبتان نکند. خیلی از
موقعیتهای خشمناک به این علت غیرقابل کنترل می شوند چون کارمند خیلی سریع به این رفتار
عصبانی واکنش می دهد، آن هم به این دلیل است که انتظار چنین برخوردی را نداشته است.
اگر متوجه شدید که یکی از این افراد عصبانی به شما نزدیک می شود، با یادآوری اینکه می توانید این
موقعیت را کنترل کنید، خودتان را از لحاظ ذهنی آماده کنید و به این دلیل لازم است که کنترل خودتان را هم
به دست گیرید. اگر شما هم عصبانی شوید، فقط باعث خراب تر شدن موقعیت خواهید شد.
دوم اینکه وقتی با یک ارباب رجوع عصبانی برخورد کردید، باید تا می توانید سعی کنید که خود را کمتر
به امور اداری مربوط کنید. یادتان هست که گفتم عصبانیت این ارباب رجوع بیشتر از اداره یا شرکتتان
ناشی می شود؟ اگر ارباب رجوع شما را بخشی از آن اداره تلقی کند، مطمئنا عصبانیت بیشتری را
نثارتان خواهد کرد. اما، اگر طوری رفتار کنید که او شما را مثل یک انسان عادی ببیند که هرچه در
توان دارد برای جلب رضایت او انجام می دهد، مطمئنا دیگر چندان پرخاشجویانه رفتار نخواهد کرد
اجازه دهید ارباب رجوع خودش را خالی کند…در برخورد با ارباب رجوع صبور باشید و اجازه دهید
مشتری عصبانیت یا گلایه خود را ابراز کند. وقتی خشم مراجعه کننده کم شد، به راحتی میتوانید او
را راهنمایی کنید.
با زبانی دوستانه صحبت کنید. به هیچ عنوان با صدایی یکنواخت یا به صورتیکه نشان دهد بی علاقه
هستید، حرف نزنید.
۳خیلی خوب و مودبانه با وی سلام و احوالپرسی کنید. رفتارهایی مثل نگاه کردن از بالای صفحه کاغذ پیش
رویتان و به زبان آوردن" بله؟ "یا" بعدی "شما را یک ماشین به نظر می آورد.
با ارباب رجوع بحث نکنید… یک قانون ریاضی مهم را یادتان هست؟ «منفی در منفی میشه مثبت!»
این قانون اینجا هیچ کاربردی ندارد!
شما باید با برخورد مثبت و حرفهای خود و آرام کردن ارباب رجوع ناراضی، از بهوجود آمدن شرایط
بدتر جلوگیری کنید. تنها با درک دیدگاه مراجعین و پیشنهاد راهحل مناسب میتوانید مشکل را حل کنید
و دوباره مشتری را راضی کنید
-۴خیلی خوب گوش دهید. با خلاصه کردن حرف هایی که به شما گفته و تکرار آن به او نشان دهید که
به حرفهایش گوش می دهید. این نشاندهنده علاقه و توجه شماست. اشتباه متداولی که خیلی از افراد
مرتکب می شوند این است که اجازه نمی دهند مشتری حرفش را تمام کند.
-۵از به زبان آوردن جمله هایی مثل" من فقط اینجا کار می کنم "یا" من فقط از قوانین پیروی می کنم "خودداری
کنید. این حرف ها هم شما را به بخشی از آن اداره یا شرکت مربوط می کند. درست است که این شما
نیستید که قانون ها را وضع می کنید اما می توانید آن حرف را به این صورت هم بزنید" :جناب،
قوانین را فلان کس تعیین میکند .اگر دوست داشته باشید می توانید با فلان کس و فلان کس صحبت کنید
و بگویید که قوانین منصفانه و عادلانه نیستند. می خواهید شماره تلفن آنها را در اختیارتان بگذارم؟"
در صورت لزوم بالادستی ها را مطلع کنید
اگر همه صبرهای ممکن را به خرج دادید ولی ارباب رجوع همچنان همان نامهربان روزگار باقی
ماند بهتر است موضوع را با بالا دستی های خود یا مدیران بخش در میان بگذارید و ادامه روند گفتگو
با ارباب رجوع را به آن ها واگذار کنید. اگر :
• همه تلاش های لازم را کرده اید
• شخص دیگری در برخورد با چنین سناریوهایی تجربه بیشتری دارد
• ارباب رجوع اصرار دارد که با شخص دیگری یا بالا دستی های دیگری صحبت کند
در آن صورت هیچ عیبی ندارد که نامهربان روزگار را به امان شخص دیگری بسپارید! به یاد داشته
باشید که این کار اصلا به معنای ناتوانی شما در ارتباط با ارباب رجوع نیست. دنیا پر از استثنائات
بد اخلاق و کم صبر است. فراموش نکنید که خدمات ارباب رجوع یک تلاش تیمی است و در این کار
باید روی کمک دوستان و همکاران تان حساب کنید.
¨فراموش نکنیم :
زندگی پر است از :
—ناهماهنگی ها —دلخوری ها —سوء تفاهم ها —پیشامدهای ناگوار —اشتباهات و اشکالات
که بعضی از آنها دست ما نیست
و اما میتوانیم یک چیز را کنترل کنیم : خودمان را
کنترل خشم از دیدگاه اسلام
غضب یكي از غرایز انساني است و بهره های فراواني براي انسان دارد و در دفاع از هویت و باورها
و فرهنگ او نقش مهمی ایفا مي كند.
سه گروه متفاوت
در واقع انسانها را مي توان در مورد این حالت نفساني، به سه گروه تقسیم كرد :دسته اول: انسانهایی
كه در هنگام غضب افراط مي كنند و از حد و مرز ایمان بیرون مي روند. این گونه اشخاص ھمواره
گرفتار اعمال ناپسند خود هستند و بسا كه پشیمانی هم سودی به حالشان نخواهد داشت .دسته دوم:
افرادي ھستند كه اساسا خشمگین نمي شوند و اصلا قوه غضبیه خود را به كار نمي گیرند و در جاهایی
كه حتي شرع و عقل ھم براي آنان خشم را لازم دانسته است، به هیچ وجه حركتي ندارند. اینان نه
تنها عملي ناپسند انجام می دهند بلكه از افراد عصباني بدترند و افرادي بي غیرت و بی هویت تلقي مي
شوند .دسته سوم: كساني كه براساس كمال وجودي خود هرگاه خشمگین شوند، از مرز اعتدال خارج
نمي شوند .اینان با ایمان راسخ و اعتماد به نفسي كه دارند، هنگام بروز حالت خشم بر وجودشان تسلط
كامل دارند و تمام اعضا و جوارح آنان تحت فرمان عقل و ایمانشان قرار دارد.
خشم مقدس
قرآن كریم هرگز اصل خشم را تخطئه نمي كند و خشم های مقدس را مي ستاید. اساسا خشم مقدس یكي
از صفات الهی است كه نام های قهار و جبار حضرتش به آن اشاره دارد. خشمگین شدن اگر متعادل
و در راه حق باشد، نه تنها ناپسند نیست، بلكه پسندیده و مورد رضاي حق هم خواهد بود.
افراط نكردن در حالات خشم
به طور طبیعي هر انسانی بر اثر عوامل و زمینه هایی كه برایش پیش مي آید، گاھي خوشحال و
گاھي نیز خشمگین و ناراحت مي شود؛ اما اگر این حالات فطري با معیار دین و هدایت قرآن و
رهنمودهای اهل بیت علیھم السلام همراه باشد هرگز در آن افراط و تفریط دیده نخواهد شد. قرآن
خشم های بي مورد را به دوران جاهلیتنسبت داده و آرامش را در ھنگام خشم ویژه رسول خدا(ص) و
مؤمنین مي داند و خاطرنشان مي كند كه این آرامش هم یک موهبت الهی است؛ همچنان که خشم و
تعصبات جاهلی را ره آورد افكار نادرست و عملكرد غلط كافران قلمداد مي كند و مي فرماید]« :به
خاطر بیاورید هنگامی را كه كافران در دلهای خود خشم و نخوت جاھلیت داشتند ودر مقابل خداوند
آرامش و سكینه خود را برفرستاده خویش ومؤمنان نازل فرمود». (فتح. ( ٦٢خداوند در این آیه به ما
مي آموزد که فرهنگ جاهلیت «حمیت،» «تعصب،» «غضب» و خشم جاهلی است؛ ولي فرھنگ
اسلام «سكینه،» «آرامش» و «تسلط برنفس» مي باشد .كلام امام باقر(ع) در این زمینه رهنمود شایسته
اي براي ماست. آن حضرت در مورد ویژگي شیعیان علي فرمود: «الذین أذا غضبوا لم یظلموا و اذا
رضوالم یسرفوا؛(( ٥آنان چنان اند كه در هنگام خشم و غضب دست به ستم و گناه و حركات جاهلانه
نمی آلایند و هرگاه راضي و خشنود شدند، افراط و زیاده روي نمي كنند .»آري، غرایز انساني ھمانند
موتور محرك است كه انسان را گاهی همانند طوفان و تندباد چنان به حركت درمي آورد كه اگر مراقبتي
صورت نگیرد، خسارت های جبران ناپذیري در پی خواهد داشت؛ اما همین محرک ها اگر به وسیله
ایمان و باورهای قلبي و ارتباط با انسانهاي كامل تعدیل و كنترل شود، از عواقب ناشایست به دور
خواهند ماند.
شیوه های كنترل خشم
براي فرونشاندن خشم و غضب راهکارهای مختلفي وجود دارد كه با انجام آن مي توان از ضررهای
بعدي عصبانیت جلوگیري كرد .وقتي كه در حضور امام باقر(ع) سخن از غضب به میان آمد، حضرت
فرمود؛ «ھمانا كه مرد خشمگین مي شود و تا خود را داخل آتش نكند و به گناهی دست نیالاید آرامش
نمي یابد و خشمش فرو ننشیند. پس براي اینكه در هنگام خشم به کارهای ناشایست اقدام نکنین هرگاه
شخصي خشمگین شد اگر ایستاده است فورا بنشیند تا پلیدي و وسوسه شیطان از او دور شود و هرگاه
به خویشاوندش غضب كند، به نزد او برود و بدنش را مس كند؛ چرا كه خویشاوند اگر مس شود،
آرامش یابد .»در توضیح این حدیث، ما براي كنترل خشم و عصبانیت راهکارهای دیگري كه عالمان
اخلاق و روان مطرح كرده اند نیز پیشنهاد مي كنیم :
-1در آن حالت شخص به سیره انبیاء، اولیاء و صلحاء كه خود را پیرو آنان مي داند توجه كند و در
مورد آیات و احادیثي كه غضب بي جا را مذمت كرده اند، فكر كرده و از عواقبش برحذر باشد.
-٢در هنگام خشم استعاذه نماید و با گفتن جمله «اعوذ باالله من الشیطان الرجیم» به خداوند عالم پناه
ببرد.
-٣با آب سرد وضو بگیرد و یا غسل نماید
-٤زمینه ها و بسترهای دیگر خشم را خود یا دیگران از میان بردارند مانند گرسنگي، تشنگي، خستگي،
بي خوابي و.
-٥فوائد شیرین و لذت بخش كظم غیظ را- كه بارها تجربه كرده- در نظر آورد
-٦از افراد بدخلق و عصباني فاصله بگیرد و رفاقت نكند.
-٧اعتقاد به قضا و قدر خداوندي را در وجودش تقویت كند و بداند که گاهی پدید آمدن برخي حوادث
ناگوار كه با میل باطني او ناسازگار است، در اثر تقدیر الهی است. امام باقر(ع) در این زمینه فرمود:
در میان خلق خدا سزاوارترین كس به تسلیم در برابر قضاي خدا كسي است كه خداي عزوجل را
بشناسد و هر كه به قضا راضي باشد، قضا بر او وارد شود و خدا اجر او را بزرگ فرماید و هرکه
قضا را ناخوش دارد، قضا بر او وارد شود و خدا اجرش را تباه سازد.
-٨انسان وقتي كه بر فردي ضعیف تر از خودش خشم مي گیرد، فراموش نكند كه قدرت خداوند خیلي
بالاتر از قدرت اوست و ممكن است مورد قهر و غضب و انتقام خداوند قرار گیرد. قرآن مي فرماید:
«آنها باید عفو كنند و چشم بپوشند، آیا دوست نمي دارید خداوند شما را ببخشد؟ و خداوند آمرزنده و
مهربان است.» (نور.٢٢
-٩سفارش به اطرافیان در مورد یادآوري عواقب شوم عصبانیت و تذكر نكات مؤثر .نوشته اند كه در
میان پادشاهان بني اسرائیل عادتي مرسوم بود كه آنان را در حكومت كنترل مي كرد؛ به این صورت
كه در نزد ھر یك از آنان حكیمي دانا بود و صحیفه اي به همراه داشت كه هرگاه پادشاه عصباني مي
شد، آن حكیم، صحیفه را در مقابل او گرفته، به دستش مي داد. در آن صحیفه نوشته بود: «بر زیردستان
رحم كن! از مرگ بترس! روز جزا را فراموش نكن»! وقتي شاه آن را مي دید، غضبش ساكن مي
شد .چه زیباست افرادي كه قادر به كنترل خشم خود نیستند و همیشه بعد از عصبانیت پشیمان مي شوند،
چنین صحیفه اي تهیه كنند و به اطرافیان بسپارند كه در هنگام غضب آنان، علاوه بر ارائه آن صحیفه،
آثار خوش خلقي و عاقب شوم بدخلقي و عصبانیت را به وي یادآور شوند تا در خانواده یا در اجتماع
و یا در مراكز مھم به این وسیله خشم خود را كنترل نمایند. حتي یك حدیث، یك نكته و یا عبارتي در
موضوع كظم غیظ با خط درشت، در محل زندگي نصب كنند كه دیگران او را به آن توجه دهند
-١٠آخرین نكته اینكه بدانند انسان های عصباني در میان مردم و عقلاي عالم منفورند و بردباران
عزیز و محترم
آثار و فواید كنترل عصبانیت
اگر انسان بتواند در حالات خشم و غضب، مالك نفس خویش باشد، او را مي توان از افراد نیرومند و
توانا برشمرد؛ چرا كه كنترل نفس سركش در آن حالت، ایمان و اراده اي والا و قوي لازم دارد كه
خیلي از انسانها نمی توانند از عهده اش برآیند. اگر مروري به صفحات حوادث در رسانه ها داشته
باشیم اكثر حوادث ناگوار ریشه در عدم توانایي مجرمین در كنترل خشم و غضب خود دارد .به این
جهت كنترل غضب امری مهم به شمار مي آید و هر كس در آن موفق شود، افزون بر بهره های فراوان
دنیوي، داراي مقامي بلند از نظر معنوي خواهد بود. اینك به برخي از آثار و فواید كنترل خشم توجه
مي كنیم:
الف. نجات از آتش دوزخ امام باقر(ع) یكي از مهمترین بركات خویشتن داري در حالت خشم را نجات
از آتش دوزخ بیان مي كند و مي فرماید: «من ملك نفسه اذا... غضب حرم الله جسده علي النار؛ ھر
كس در هنگام خشم و غضب مالك نفس خویش باشد، خداوند متعال بدن او را بر آتش جهنم حرام خواهد
کرد.
ب. آرامش روز قیامت آن حضرت پاداش شیرین كظم غیظ را در ضمن تفسیر آیه «و اذا ما غضبوا ھم
یغفرون» (شوري.) ٧٣این گونه بیان مي كند: من كظم غیظا و هو یقدر علي امضائه حشا الله قلبه امنا
و ایمانا یوم القیامه هرکس خشم خود را فرو برد، در حالي كه مي توانست از طرف مقابل انتقام بگیرد
خداوند متعال در روز قیامت قلبش را از ایمان و امنیت و سلامتي پر خواهد کرد.
ج. روشني چشم اھل بیت(ع) فرو بردن خشم و بردباري در مقابل عصبانیت از لذت بخش ترین لحظاتي
است كه امامان معصوم(ع) از آن به عنوان روشني چشم نام مي برند. آن گرامیان این خصلت والاي
انساني را همواره دوست داشتند و شیریني آن را هرگز فراموش نمي كردند. حضرت باقر(ع) مي
فرماید: «پدرم امام صادق(ع) مي فرمود پسرم! هیچ چیز مانند عصبانیتي كه با صبر پایان مي پذیرد
چشم پدرت را روشن نمي كند .»آري اگر انسان بتواند در آن لحظه خطرناك و حساس، صبر و بردباري
پیشه كند، لذت و شیریني آن تا آخر عمر در كامش خواھد ماند و او را مسرور خواهد نمود. در مقابل
اگر خود را كنترل نكند تا آخر زندگي در آتش حسرت و ندامت خواهد سوخت
د. امنیت از خشم خدا امام باقر(ع) در این مورد فرمود: «یا موسي امسك غضبك عمن ملكتك علیه: اكف
عنك غضبي؛ ١٢در كتاب تورات در ضمن مناجات خداي عزوجل با موسي(ع) آمده است: اي موسي
خشم خود را از كسي كه تو را بر او مسلط ساخته ام، بازگیر تا خشم خود را از تو بازگیرم.»
ه . داخل شدن در ردیف اھل ایمان قرآن كریم مومنان را در آیات متعدد به خاطر كنترل خشمشان مي ستاید.
در سوره شوري در مورد یكي از ویژگی های بارز مومنین مي فرماید: «و اذا غضبوا ھم یغفرون؛
(شوري.( ٧٣مومنین زماني كه خشمگین مي شوند (با فرو خوردن خشم خود) عفو مي كنند ».ھر
انساني طبیعتا در مقابل پیش آمدهای ناگوار و ناهنجاری ناراحت و عصباني مي شود و آیه فوق مي
گوید كه اھل ایمان در چنین مواقعي نه تنها خود را به گناه آلوده نمي كنند، بلكه با كنترل خشم خود از
صفت عفو و بخشش بهره مي گیرند.
سیره امام باقر(ع )در سیره اخلاقي امام باقر(ع) آمده است:
روزي یك نفر مسیحي به آن حضرت جسارت كرد و گفت : «انت بقر؛ تو گاو هستی. ».امام بدون
اینكه خشمگین شود، فرمود: «لا انا باقر؛ نه من باقرم». مسیحي گفت: تو پسر آن زن آشپز هستی؟ امام
فرمود: آري مادرم یك بانوي آشپز بود. آن مرد براي اینكه امام را عصباني كند، دوباره گفت: تو پسر
زن سیاه چرده، زنگي و دشنام گو هستی. امام پاسخ داد. اگر تو راست مي گویي، خدا مادرم را بیامرزد
و اگر دروغ مي گویي، خداوند تو را ببخشد. وقتي آن مرد مسیحي بردباري و حلم بي پایان امام را
مشاهده كرد كه با این اهانت ها هرگز خشمگین نشد و كاملا بر نفس خود مسلط بود، زبان بر شهادتین
جاري كرد و مسلمان شد .
این رفتار حضرت باقر(ع) دقیقا در تفسیر این آیه شریفه است كه مي فرماید: «هرگز نیكي و بدي
یكسان نیست؛ بدي را با نیكي دفع كن! ناگاه خواهی دید همان كس كه میان تو و او دشمني است، گویي
دوستي گرم و صمیمي مي شود و این خصلت را جزكساني كه شكیبا بوده اند، نمي یابند و آن را جز
صاحب بهره ای بزرگ، نخواهند یافت.» (فصلت .)٤٣
دستاوردهای این حركت پسندیده از نظر روحي و رواني و معنوي، خیلي بهتر و بیشتر از آن است كه
انسان خشم و غضب خود را با هیجانات عصبي و رفتارهای زشت و كینه توزانه فرو نشاند .
دراین باره اشاره به سخن مولوي در مورد علي(ع) خالي از لطف نیست. او بعداز آنكه مولاي متقیان
را اسوه بردباران معرفي مي كند و با ستایش از آن حضرت مي گوید كه امام(ع) در هنگام خشم و
غضب كاملا برخود مسلط بود و هرگز اراده و تدبیر خود را در اختیار احساسات زودگذر قرار نمي
داد و تمام اعضا و جوارحش تحت عقل و وحي بود، به نقل داستاني دراین زمینه مي پردازد و در
ستایش حلم آن گرامي به زبان حال امام مي گوید .باد خشم و باد شهوت باد آز برد او را كه نبود اھل
نماز خشم بر شاهان، شه و ما را غلام خشم را هم بسته ام زیر لگام تیغ حلمم گردن خشم زده است
خشم حق، بر من چو رحمت آمده است كه نیم، کوهم ز صبر و حلم و داد كوه را كي در رباید تند باد
مضرات غضب
الف- زمینه براي تسط شیطان: ضررهای فراواني بر غضب مي توان بر شمرد كه مهمترین آن تسلط
شیطان بر انسان است. اساسا فرد خشمگیني كه قادر به كنترل خشم خود نیست و نمي تواند تصمیمات
مثبت بگیرد و وجودش را آتش كینه و انتقام پر كرده است، در آن لحظه وجودش بستري مناسب براي
بهره برداري شیطان است و شیطان مي تواند به راحتي او را گمراه كند و از همین راه به اهداف شوم
خود دست یابد .
امام باقر(ع) دراین زمینه مي فرماید: «غضب، آتش پاره اي است از شیطان كه در باطن فرزند آدم
است و چون كسي از شما عصباني شد، چشم های او سرخ مي شود و باد به رگهای او مي افتد و
شیطان در وجودش داخل مي شود.» البته اگر انسان تحت تأثیر شیطان قرار گیرد، ممكن است هرگونه
گناه و كار ناشایستي مرتكب شود.
ب: دوري از فضائل اخلاقي :انسان درحال عصبانیت از ادب و حیا و عفت فاصله مي گیرد. احترام بزرگان
و اطرافیان را نمي تواند نگهدارد .پرده حیا و عفت را مي درد و در نتیجه سخناني بر زبانش جاري
مي شود كه در حالت عادي از گفتن وحتي شنیدن آن خجالت مي كشد. دست به کارهایی مي زند كه
هرگز با اخلاق و انسانیت هم خواني ندارد.
ج- خواري و رسوایي : از دیگر مفاسد خشم های بی جا، خواري و ذلت و رسوایي فرد عصباني است. او
معمولا وقتي كه حالت خشم برایش عارض مي شود، درمیان جمع، فردي غیرعادي، ناتوان و سبك
قلمداد مي شود كه قادر به كنترل وجودش نیست و نمي تواند امور زندگي اش را مدیریت كند و تمام
كساني كه او را در آن حال مي بینند، به دیده حقارت و یا ترحم به او مي نگرند.
د- سلب اعتماد دیگران : افراد جامعه به ویژه عقلاي قوم و نخبگان، به افراد عصباني كمتر اعتماد مي
كنند؛ چرا كه احساس مي كنند او به اندك بهانه اي خشمگین مي شود و تصمیماتي مي گیرد كه مبناي
عقلاني و منطقي ندارد؛ گرچه بعدا اظهار ندامت كرده ، عذرخواهی هم مي كند.