آموزش و خانواده

جزوه حقوق شهروندی
مقدمه :§حقوق شهروندی در واقع اشاره دارد به حقوقی که هرفردی که عضو یک دولت ملت خاص هست ، پیدامی کند و شامل حقوق و تکالیف هر دو میشود.§حاکمیت مطلق بر جهان و انسان از آن خداست و هم او ، انسان را بر سرنوشت اجتماعی حاکم ساختهاست . هیچ کس نمی تواند این حق الهی را از انسان سلب کند یا در خدمت منافع فرد یا گروهی خاصقرار دهد.§حقوق شهروندی هدیه الهی و جزء حقوق ذاتی و فطری انسان هاست.§حقوق شهروندی نه یک کالای وارداتی ، که یک فلسفه و نگاه فرهنگی کلان به مقوله پیچیده به نام "انسان" است . همو که خدایش اورا کریم و بزرگ داشت و بر صدر خلایق خویش نشاند و او را مسجودفرشتگان و خلیفه خود بر زمین خواند.تعریف شهروند:vانسان های ساکن و مقیم در یک کشور ، اعم از اتباع و بیگانگان که در سرزمین یک دولت کشور و تختحاکمیت آن هستند ، شهروند خوانده می شوند . در واقع شهروندی بر پایه تعلق به یک واحد سیاسیتعریف می شود.vدر مفهوم شهروندی همزمان حقوق و تکالیفی متناسب برای هریک از شهروندان در نظر گرفته می شود .بر این اساس، شهروندی در عین حال که مجموعه حقوقی را برای شهروندان معین می کند و آنها رابدون استثنا از این حقوق بهره مند می داند ، تکالیفی نیز برای آنها متصور می شود که باید به آنهابپردازند . از دیگر سو ، این حقوق و تکالیف ، لازم و ملزوم یکدیگرند و هیچ یک را نمی توان بدوندیگری تصور کرد.حقوق شهروندی:Øحقوق شهروندی آمیخته ای است از وظایف و مسئولیت های شهروندان در قبال یکدیگر ، شهر و دولت یاقوای حاکم و مملکت و همچنین حقوق و امتیازاتی که وظیفه تأمین آن حقوق بر عهده مدیران شهری ،دولت یا به طور کلی قوای حاکم می باشد . به مجموعه این حقوق و مسئولیت ها « حقوق شهروندی »اطلاق می شود.
حقوق بشر و حقوق شهروندی:مفهوم حقوق بشر اغلب در کنار دو مفهوم « حقوق اساسی » و « حقوق شهروندی » مطرح می شود.این سهمفهوم ، گاه مترادف و جانشین یکدیگر به کار می روند اما در تفکیک مفهومی مرزهای ظریفی میان این مفاهیمسه گانه و دلالت موضوعی وجود داردشهروندان می توانند در مباحثی چون کاهش جرائم ، بازسازی و تأمینمسکن ، آموزش و فرهنگ سازی حقوق شهروندی و حفظ و رعایت بهداشت و نظافت پیرامون شهری خود و حلو فصل بعضی مسائل جامعه خود مؤثر باشند.شهروند مؤثر کسی است که :.1تکالیف خود نسبت به خدا را بشناسد و به آنها پایبند باشد..2تکالیف خود نسبت به خود را بشناسد و به آنها پایبند باشد..3در قبال وظایف و نقش های تفویض شده ، به ویژه نقش های خاص ، مسئولیت پذیر باشد..4نگران و دل مشغول رفاه و آسایش دیگران باشد..5رفتار و عملکرد وی مبتنی بر اصول اخلاقی و ارزش های پذیرفته شده باشد..6نسبت به قدرت افرادی که دارای موقعیت مدیریتی و نظارتی هستند پذیرش داشته باشد..7توانایی بررسی و انتقاد از عقاید وایده ها را دارا باشد..8توانایی اتخاذ تصمیمات آگاهانه را دارا باشد..9درباره حکومت و دولت خودآگاهی و دانش کافی داشته باشد..11دارای حس وطن پرستی باشد..11در کاهش جرائم و باز اجتماعی کردن مجرمان مشارکت داشته باشد..12از جامعه جهانی و مسائل و روند های آن آگاهی داشته باشد..13به وجود تکثر و تنوع در جامعه احترام قائل باشد..14حس همبستگی اجتماعی قوی ای داشته باشد..15در دوستی و دشمنی های خود رعایت مصالح جامعه و مردم خود را بکند..16به قوانین و مقررات جامعه و حاکمیت احترام بگذارد..17با رعایت اصول و قواعد امر به معروف ونهی از منکر ، افرادی را که در پی نقض قوانین شهری و حقوقشهروندی هستند ، به رعایت حقوق شهروندی و قوانین شهری وادار کنند..18از حوادث و مشکلات جاری جامعه آگاهی داشته باشد..19در حل و فصل مسائل ، مشکلات و امور جامعه ملی و محلی مشارکت فعال داشته باشد..21انعطاف پذیر است.
انواع حقوق شهروندی:§حقوق مدنیشامل موارد متعددی است مانند حق آزادی ، مصونیت از تعرض ، آزادی بیان، مذهب ، برابری در برابرقانون ، ممنوعیت تبعیض بر اساس نژاد ، جنس و...§حقوق سیاسیحق رأی ، آزادی گردهمایی و تشکیل انجمن ، آزادی دسترسی به اطلاعات و امکان فعالیت های سیاسیو...
§حقوق اقتصادی – اجتماعیشامل حق مالکیت ، حق کار کردن ، برابری در فرصت های شغلی ، بهره مندی از خدمات اجتماعی –بهداشتی ، بهره مندی از زندگی متناسب برای شخص ، بهره مندی از تأمین اجتماعی و...§حقوق فرهنگیحق داشتن ارتباطات فرهنگی و بین المللی ،احترام به تفاوت های قومی و فرهنگی ، حق داشتن سنت هاو شیوه های زندگی متفاوت در چارچوب شرع و قانون ، حق دستیابی به فرهنگ و زبان اکثریت و برابریدر آموزش ، از مهمترین حقوق فرهنگی به شمار می روند.§حقوق قضائیبهره مندی از اصل برائت، حق دفاع ، دادرسی عادلانه ، اعتراض به تصمیمات قضائی ، رسیدگی علنی وبدون تبعیض ، دسترسی به ادله قضائی ، اصل قانونی بودن جرائم و مجازات ها ، حق جبران خسارت ،حق انتخاب وکیل و ...حقوق شهروندی اسلامی :حق حیات :.1ومن یقتل مؤمناً متعمداً فجزاؤه جهنم ...هرکس مؤمنی را عمداً بکشد مجازات او آتش جهنم است(...قسمتی از آیه 93سوره نساء).2من قتل نفساً بغیر نفس او فساد فی الارض فکانما قتل الناس جمیعاً .... هرکس نفسی را بدون حققصاص یا بدون آنکه فسادی در روی زمین بکند به قتل برساند؛ مانند آن است که همه مردم را کشتهباشد(قسمتی از آیه 32سوره مائده )مواد قانونی مرتبط : ماده یک منشور حقوق شهروندی – اصل بیست و دوم ، سی و ششم و سی و هفتم قانوناساسی جمهوری اسلامی ایران .قانون آییین دادرسی کیفری –مصوب – 1392قانون مجازات اسلامی مصوب– 1392قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 1383محیط مساعد رشد:§نخستین حق هر شهروند وهر انسانی ایجاد زمینه های رشد اوست . پس از آن باید محیط اجتماع فرصترشد، توسعه و کمال را به افراد بدهد. بنابراین برقراری عدالت و اقامه قسط در جامعه وظیفه هر حاکم و
حق هر شهروند است ، چراکه قسط و عدل مطلوب هر انسان است و در جای جای تعالیم اسلامی به آنامر شده است . حتی اگر به ضرر شخصی باشد.مواد قانونی مرتبط : ماده 2منشور حقوق شهروندی – بند 12اصل سوم ، اصل بیست و نهم ، بند 2اصل چهل وسوم ، اصل پنجاهم قانون اساسی ، سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران ، قانون تشکیلات و وظایف وزارتبهداشت ، درمان و آموزش پزشکی - مصوب – 1367قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی – مصوب، 1372بند 7سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی مصوب . 1392داشتن راهبر و مربی:§از رسول خدا(ص) نقل شده است : من مات و لم یعرف امام زمانه ، مات میته ً جاهلیهً.§امام علی (ع) می فرماید: انه لابد للناس من امیر بر او فاجر – نهج البلاغه ، ص ،48خطبه 39§قال ابو جعفر یا ابا حمزه یخرج احدکم فراسخ فیطلب لنفسه دلیلاً و انت بطرق سماء اجهل منک بطرقالارض فاطلب لنفسک دلیلاً (الکافی ج ، 1ص )185§امام رضا (ع) در مورد مدیریت می فرمایند: ندیدم گروهی از مردم و ملتی از ملت ها ، زندگی با دوامداشته باشند مگر اینکه سرپرست و قیم داشته اند ، زیرا در امر دین و دنیا چاره ای جز وجود سرپرستوپیشوا نیست .مواد قانونی مرتبط : ماده 6منشور حقوق شهروندی –بند 1اصل سوم، اصل بیست و سوم، بند 1اصل 21و اصل156قانون اساسی ، بندهای 21و 44اقدامات ملی – بندهای 17و 19راهبردهای ملی مصوبه نقشه مهندسیفرهنگی کشور مصوب -1391شورای عالی انقلاب فرهنگی ، قانون اهداف و وظایف وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی مصوب – 1365بند 1سیاست های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش کشور مصوب -1392بند1سیاست های کلی نظام اداری مصوب .1389تعلیم و تربیت :*هل یستوی الذین یعلمون والذین لا یعملون ..... آیا کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانندبرابرند(آیه 9سوره زمر )*انما یخشی الله من عباده العلماء .... همانا از میان بندگان خدا تنها مردمان دانا خدا ترسند(آیه 28سوره فاطر)*یرفع الله الذین امنو ا منکم و الذین اوتوا العلم درجات .... خداوند مقام اهل ایمان و دانشمندان را بالا میبرد(.آیه 11سوره مجادله )*و قل رب زدنی علماً..... و بگو پروردگارا بر دانش من بیفزای (آیه 114سوره طاها)
مواد قانونی مرتبط : ماده 114و 115منشور حقوق شهروندی –بند 3اصل سوم و اصل سی ام قانون اساسیماده 11قانون اهداف و وظایف وزارت آموزش و پرورش مصوب – 1366اساسنامه نهضت سواد آموزی جمهوریاسلامی ایران مصوب – 1363قانون اهداف ، وظایف و تشکیلات وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری مصوب 1383– اصل نوزدهم قانون اساسی ، سند نقشه جامع عملی کشور مصوب 1389شورای عالی انقلاب فرهنگی ، سندراهبردی کشور در امور نخبگان مصوب 1391شورای عالی انقلاب فرهنگی .منع سوء استفاده از مقام و چاپلوسی :üماکان لبشر ان یؤتیه الله الکتاب و الحکم و النبوه ثم یقول للناس کونو ا عباداً لی من دون الله ...هیچبشری که خداوند به او کتاب و حکمت و نبوت بخشید را سزاوار نیست که به مردم بگوید مرا بجای خدابپرستید.(...قسمتی از آیه 79سوره آل عمران)üقسمت ج از بند 6اصل دوم قانون اساسی :-6کرامت و ارزش والای انسان و آزادی توام با مسئولیت او در برابر خداکه از راه.:.. ج- نفی هرگونهستمگری و ستمکشی و سلطه گری و سلطه پذیری ...منع تبعیض :یا ایها الناس انا خلقناکم من ذکر و انثی و جعلناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا ان اکرمکم عندالله اتقاکم ...ای مردم همانا شمار ا از زن و مردی آفریدیم و شما را به صورت شعبه ها و قبیله ها قرار دادیم تا یکدیگررا بشناسید به درستی که گرامی ترین شما نزد خداوند پرهیزگار ترین شماست .(...قسمتی از آیه 13سوره حجرات )لازم به ذکر است که دراین آیه به 3اصل مهم اشاره شده است : اصل مساوات در آفرینش زن و مرد ،اصل تفاوت در ویژگی های بشری و اصل اینکه تقوا ملاک برتری است ....مواد قانونی مرتبط : ماده 7و 8منشور حقوق شهروندی – اصل 22قانون اساسی بند 6اصل دوم قانون اساسی واصل نوزدهم و بیستم قانون اساسی واصل سوم ، سیزدهم ، نوزدهم ، بیستم و سی ام قانون اساسی – قانون نحوهاجرای اصل 48قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب -1381سیاست های کلی آمایش سرزمین مصوب– 1391قانون مدیریت خدمات کشور مصوب – 1391بند 1اصل چهل و سوم قانون اساسی .
حق اداره شایسته امور و حسن تدبیر:Øخداوند مدیریت بر جهان را تا بدان پایه ارج می نهد که به مدیران مدبر سوگند یاد می کند : «فالمدبراتامراً » - پس سوگند به تدبیر کنندگان کارها –نازعات :5« Øقال اجعلنی علی خزائن الارض انی حفیظ علیم » - گفت : مرا سرپرست گنجینه های سرزمینمصر قرار ده که نگه دارنده و آگاهم. – یوسف:55« Øان الله اصطفاه علیکم وزداه بسطه فی العلم و الجسم » -پیامبر بنی اسرائیل به آنها گفت : خدا او(طالوت )را بر شما برگزیده و اورا در علم و قدرت جسم وسعت بخشیده – بقره : 247Øسمتها ، پستها ، و مسئولیت ها در نزد افراد بعنوان امانت الهی هستند و خداوند امر فرموده آنها را بهصاحبانشان برگردانیم «. ان الله یامرکم ان تودوا الامانات الی اهلها»- نساء :58امنیت:از دیگر حقوق شهروندان تأمین امنیت ایشان در زمینه های مختلف مالی ، جانی ، کاری ، حقوقی وشخصیتی است ، درآیات متعدد قران کریم از ظلم و تعدی به هر صورتی که باشد نهی شده است .اسلاماین حق را نه تنها برای شهروندان حکومت اسلامی بلکه برای همه موجودات و انسان های دیگر نیزمحترم شمرده است . در چنین محیط امن و آرامی است که انسان می تواند به رشد و کمال خودبیندیشد.انما جزاء الذین یحاربون الله و رسوله و یسعون فی الارض فسادا ان یقتلوا او یصلبوا او تقطع ایدیهم وارجلهم من خلاف او ینفعوا من الارض – کیفر آنان که با خدا و پیامبرش به جنگ برمی خیزند و اقدامبه فساد در روی زمین می کنند ، کشتن ایشان است بوسیله اعدام یا به دار آویختن و یا قطع دست راستو پای چپ آنهاست یا به عکس یا تبعید آنان است .-مائده :32مواد قانونی مرتبط : ماده 13و 118منشور حقوق شهروندی – اصول 25-23-22-9-3قانون اساسی – قانونتشکیلات وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی مصوب – 1362و ماده 211قانون برنامه پنجم توسعه جمهوریاسلامی ایران مصوب – 1389قانون وظایف وزارت امور خارجه مصوب 1364
کرامت انسانی :·ولقد کرمنا بنی آدم ... و حملناهم فی البر و البحر ورزقناهم من الطیبات و فضلناهم علی کثیر ممنخلقنا تفضیلا – وما فرزندان آدم را بسیار گرامی داشتیم ... و بر بسیاری از مخلوقات خود ، برتری وفضیلت بخشیدیم – آیه 71سوره اسراء·علامه جعفری (ره): کرامت ذاتی عبارت است از آن حیثیت طبیعی که همه انسان ها مادامی که با اختیارخود به جهت ارتکاب به خیانت و جنایت برخویشتن و دیگران آن را از خود سلب نکنند ، از آنبرخوردارند و کرامت دیگر ، کرامت ارزشی است که با به کار انداختن استعداد ها و نیروی مثبت در وجودآدمی و تکاپو در مسیر رشد و کمال خیرات ناشی می شود که این کرامت اکتسابی و اختیاری است وارزش نهایی و غایی انسان به همین کرامت است .احسان و نیکی و تعاون:§حل جزاء الاحسان الا الاحسان – آیا پاداش نیکی جز نیکی است (آیه 61سوره الرحمن) باید عنایتداشت که احسان دو معنا دارد یکی کار نیک و دیگری نیکی به دیگران ؛ مراد از احسان اول در آیه ،کارنیک و مراد از احسان دوم نیک به غیر است ..... §احسن کما احسن الله الیک ... نیکی کن همانطور که خدا به تو نیکی کرده است (...قسمتی از آیه77سوره قصص)صلح و برابریvانما المؤمنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم – درحقیقت مؤمنان با هم برادرند پس میان برادرانتان راسازش دهید .(حجرات :)11vحقوق شهروندان در یک حکومت اسلامی ، زندگی در محیطی سرشار از صلح و صفاست . در آیاتی مانندآیه 1سوره مبارکه انفال و آیه 34سوره مبارکه نساء و آیاتی دیگر به دوستی بین افراد اجتماع سفارششده است .مواد قانونی مرتبط : ماده 116منشور حقوق شهروندی- بند 16اصل سوم، اصول یازدهم ، 152و 154قانوناساسی – قانون وظایف وزارت امور خارجه مصوب -1364ماده 211قانون پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایرانمصوب .1389
صلح و سازش میان مردم :انماالمؤمنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم ... همانا مؤمنان برادر یکدیگرند پس صلح دهید بین برادرانخود ... (قسمتی از آیه 11سوره حجرات)امروزه برای اظهار علاقه ، کلمات رفیق ، دوست ، همشهری و هم وطن به کار می رود اما اسلام کلمهبرادر را به کار برده که عمیق ترین واژه هاست .عفو:Øفمن عفا واصلح فاجراه علی الله ... پس اگر کسی عفو و اصلاح کند پاداش او برعهده پروردگار است(قسمتی از آیه 41سوره شوری)عدالت :یا ایها الذین امنوا کونوا قوامین لله شهداء بالقسط و لا یجرمنکم شنان قوم علی الا تعدلوا اعدلوا هو اقربللتقوی ... ای کسانی که ایمان آورده اید قیام کننده برای خدا و گواهان به قسط و عدل باشید و هرگزدشمنی با گروهی شما را بر آن ندارد که به عدالت رفتار نکنید . عدالت کنیدکه به تقوا نزدیک تر است(قسمتی از آیه 8سوره مائده)ان الله یامر بالعدل و الاحسان .... همانا خداوند به عدالت و نیکی فرمان میدهد. (قسمتی از آیه 91سورهنحل)مواد قانونی مرتبط : ماده 7و 8منشور حقوق شهروندی – اصل 22قانون اساسی بند 6اصل دوم قانون اساسی واصول نوزدهم و بیستم قانون اساسی و اصول 31-21-19-13-3قانون اساسی –قانون نحوه اجرای اصل 48قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب– 1381سیاست های کلی آمایش سرزمین مصوب – 1391قانونخدمات مدیریت کشوری مصوب 1386و بند 1اصل 43قانون اساسی .قضاوت عادلانه :·اذ ا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل ... و هرگاه بین مردم ، حکم و داوری می کنید عادلانه قضاوتکنید(.قسمتی از آیه 58سوره نساء)مواد قانونی مرتبط : ماده 56منشور حقوق شهروندی –اسول 174-173-159-91-61-34قانون اساسی –قانونآیین دادرسی کیفری مصوب – 1392قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب
– 1379قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری مصوب -1392قانون تشکیل سازمان بازرسی کلکشور مصوب -1361قانون رسیدگی به تخلفات اداری مصوب -1372قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1387و اصلاحی .1394اصل قانونی بودن جرم و مجازات ها :vلایکلف الله نفساً الا ما اتیها ... خداوند هیچ کس را تکلیف به امری نمی کند مگر اینکه حکم آن را برایوی آورده باشد(.آیه 7سوره طلاق)vوما کنا معذبین حتی نبعث رسولاً .... قبل از برانگیختن پیامبر (و ابلاغ فرامین خداوند ) احدی رامجازات نمی کنیم(.آیه 15سوره اسراء )مواد قانونی مرتبط : ماده 57منشور حقوق شهروندی –اصول 167- 37قانون اساسی – ماده 4قانون آییندادرسی کیفری مصوب -1392بند 2ماده واحده قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندیمصوب .1383اصل شخصی بودن مجازات ها :و لا تزر وزاره وزر اخری .... هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نگیرد(.آیه 15سوره اسراء –آیه 164سوره انعام ، آیه 138سوره فاطر )من یعمل سو ءا یجز به .... هرکس کار بدی کند کیفر آن را خواهد دید (آیه 123سوره نساء)من عمل صالحا فلنفسه و من اساء فعلیها .... هرکس عمل شایسته ای انجام دهد به نفع اوست وهرکس بدی کند به ضرر اوست (آیه 46سوره فصلت)مواد قانونی مرتبط : ماده 57منشور حقوق شهروندی – اصول سی و هفتم و یکصد و شصت و هفتم قانوناساسی –ماده 4قانون آیین دادرسی کیفری مصوب – 1392بند 2ماده واحده قانون احترام به آزادی هایمشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب .1383تناسب مجازات :*من عمل سیئه فلا یجزی الا مثلها ... هرکه بدی کند جز به قدر آن مجازات نشود(آیه 41سوره غافر )*و جزاء سیئه سیئه مثلها ... ومجازات هر بدی ، بدی مانند آن است (آیه 41سوره شوری)
مواد قانونی مرتبط : ماده 61منشور حقوق شهروندی – اصول بیست و دوم و سی و هشتم و یکصد و شصت وششم و یکصد و شصت و هشتم قانون اساسی – ماده 41قانون آیین دادرسی کیفری مصوب – 1392ماده 169قانون مجازات اسلامی مصوب .1392منع شکنجه:الذین یؤدون المؤمنین و المؤمنات بغیر مااکتسبوا فقد احتملوا بهتاناً وانما مبیناً .... و آنهایی که مردان وزنان مؤمن را بی آنکه جرمی مرتکب شده باشند ، می آزارند حقیقتاً که متحمل بهتان و گناهی آشکارشده اند(.آیه 58سوره احزاب )مواد قانونی مرتبط : ماده شصت منشور حقوق شهروندی – اصول 168-166-38-22قانون اساسی –ماده 41قانون آیین دادرسی کیفری مصوب – 1392ماده 169قانون مجازات اسلامی مصوب 1392امانتداری:vوالذین هم لاماناتهم و عهدهم راعون ....و اهل ایمان کسانی هستند که به امانت و عهد و پیمان خودکاملا وفا می کنند(آیه 8سوره مؤمنون)vاز دیگر عوامل ایجاد محیط سالم و امن در اجتماع ، امانتداری است ؛ چنانچه خداوند در آیه 57شورهمبارکه نساء به همه فرمان می دهد که امانتدار باشند و امانت ها را به صاحبان آن برسانند .البته امانتداریجنبه های مختلفی دارد که همه مورد توجه هستند . امانتداری در اموال ، آبرو ، سخنان و... حتی در مورداهل کتاب "من اوفی بعهده و اتقی فان الله یحب المتقین" خطاب آیه شریف عام است و وفای به عهددر مورد همگان را شامل می شود.وفای به عهد :الذین یوفون بعهد الله و لا ینقضون المیثاق ...کسانی هستند که به عهد الهی وفا می کنند و پیمانشکنی نمی کنند( آیه 21سوره رعد)یا ایها الذین امنوا اوفوا بالعقود ... ای اهل ایمان به عهد و پیمان خود وفا کنید (قسمتی از آیه 1سورهمائده )و اوفوا بالعهد ان العهد کان مسئولا ... به عهد و پیمان وفا کنید که البته در قیامت از عهد و پیمان سوالخواهد شد (.قسمتی از آیه سوره اسراء )دسترسی و آزادی معنوی و فرهنگی :·اسلام بر حق زیستن در محیط انسانی تأکید دارد، آن را از حقوق معنوی شهروندان می داند.
·ولا یتحد بعضنا بعضا اربابا من دون الله .... بعضی از ما بعضی دیگر را به جای خدا به ربوبیت برگزینیم(.آیه 64سوره آل عمران)·هیچ کس هم یک نفر دیگری را ارباب و آقای خود نداند .یعنی نظام آقایی و نوکری ملغی، نظام استثمار ،مستثمر ملغی ، نظام لامساوات ملغی ، هیچ کس حق استثمار و استعباد دیگری را نداشته باشد.مواد قانونی مرتبط : ماده 13-12منشور حقوق شهروندی – اصول 51-37-36-22-9قانون اساسی و بند 7اصل سوم قانون اساسی و اصول 25-21-23-22-9-3قانون اساسی – قانون تشکیل وزارت اطلاعات جمهوریاسلامی مصوب .1362آزادی تفکر و اندیشه:قل هل یستوی الاعمی و البصیر افلا تتفکرون .... بگو آیا نابینا و بینا یکسانند؟ پس چرا تفکر نمیکنید؟( قسمتی از آیه 51سوره انعام)ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن ... مردم را با حکمت وپند نیکو فراخوان و با روشی بهتر مجادله کن...( قسمتی از آیه 125سوره نحل)مواد قانونی مرتبط : ماده 26- 25منشور حقوق شهروندی- اصل 23قانون اساسی – قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 1383و بند 2اصل 3و اصول 175- 24قانون اساسی – قانونمطبوعات مصوب 1364و اصلاحات بعدی آن .دسترسی به اطلاعات و آزادی بیان:vفبشر عباد الذین یستمعون القول فیتبعون احسنه ... پس مژده بده بندگان مرا؛ آنهایی که به سخنانگوش می دهند و از بهترین آنها تبعیت می کنند. (یا بهترین آن را انتخاب می کنند )-(قسمتی از آیه 17و قسمتی از آیه 18سوره زمر)vاولا اسلام از طرح شدن سخنان دیگران ، دلهره ای ندارد .ثانیا لازمه گوش دادن به سخنان دیگران ، قائلشدن حق آزادی بیان برای آنان است که بتوانند مطالب خود را مطرح کنند تا بتوان ازمیان سخنانگوناگوی که بیان شده ، بهترین را انتخاب کرد.مواد قانونی مرتبط : ماده 26- 25منشور حقوق شهروندی- اصل 23قانون اساسی – قانون احترام به آزادیهای مشروع و حفظ حقوق شهروندی مصوب 1383و بند 2اصل 3و اصول 175- 24قانون اساسی – قانونمطبوعات مصوب 1364و اصلاحات بعدی آن
آزادی رفت و آمد ، تابعیت و اقامت :الم تکن ارض الله واسعه فتهاجروا فیها .... آیا زمین خدا پهناور نبوده که در آن سفر کنید (قسمتی از آیه97سوره نساء)ضمنا آیاتی که در آنها اشاره به سیروا فی الارض یا مشابه آن شده است نظین آیه 42سوره روم 11انعام21سوره غافر 46سوره حج 21سوره عنکبوت 9و 42سوره روم .،.. نیز به نوعی در این موضوع هم قابلاستناد هستند.دسترسی و آزادی معنوی و فرهنگی :üیرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر ... خداوند برای شما آسانی می خواهد نه سختی (قسمتی از آیهسوره 185بقره)مشورت :Øو شاور هم فی الامر ... و مشور ت کن با ایشان ...(آیه 159سوره آل عمران)Øو امرهم شوری بینهم .... و کارشان را با مشورت یکدیگر انجام دهند (آیه 38سوره شوری)Øالبته محدوده مشورت امور مردم است نه امر الهی .مشورت نوعی احترام به مردم است ممکن است درمشورت حرف تازه ای به دست نیاید ولی نوعی احترام به شخصیت مردم است.مشارکت در تعیین سرنوشت :ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم ... همانا خداوند سرنوشت هیچ قومی را تغییر نمی دهدمگر آنکه آنان آنچه را که در خودشان است تغییر دهند (آیه 11سوره رعد)منع تحمیل عقیده ، دین و مذهب:vو لو شاء ربک لامن من فی الارض کلهم جمیعاً افانت تکره الناس حتی یکونوا مؤمنین....و اگرپروردگار تو می خواست قطعاً کسانی که در روی زمین اند ،همگی یکسره(به اجبار ) ایمان می آوردند.پسآیا تو مردم را مجبور می کنی تا به اکره و اجبار مؤمن شوند؟(آیه 99سوره یونس)
حقوق اقلیت ها :oلا ینهاکم الله عن الذین لم یقاتلو کم فی الدین و لم یخرجوکم می دیارکم ان تبروهم و تقسطوا الیهمان الله یحب المقسطین....نهی نمی کند خداوند شمارا در مورد کسانی که با شما درباره دین نجنگیدهاند و شما را از خانه هایتان بیرون نکرده اند که به آنها نیکی کنید و با قسط و عدل با آنها رفتار نماییدزیرا خداوند عدالت پیشگان را دوست دارد (آیه 8سوره ممتحنه)حفظ حریم خصوصی :*یا ایها الذین امنوا اجتنبوا کثیراً من الظن ان بعض الظن اثم و لا تجسسوا و لا یغتب بعضکم بعضاً...ایاهل ایمان از بسیاری ظن و گمان ها دوری کنید که همانا بعضی از گمان ها گناه است و تجسس وکاوش از (حال درونی مردم)نکنید و پشت یکدیگر غیبت مکنید (...قسمتی از آیه 12سوره حجرات)حرمت اخلاقی :یا ایها الذین امنوا لا یسخر قوم من قوم... و لا تلمزوا انفسکم و لا تنابزوا با لالقاب ... ای کسانی کهایمان آورده اید هیچ قومی نباید قوم دیگر را مسخره کند ... و از هم عیب جویی نکنید و یکدیگر را بالقب های زشت مخوانید... (قسمتی از آیه 11سوره حجرات)گفتار نیکو :vقولو للناس حسناً ...به زبان خوش با مردم تکلم کنید(.آیه 83سوره بقره )vعلاوه بر این میتوان به اصطلاحاتی نظیر «قولاً میسروا در آیه 28سوره اسراء ، قولاً سدیداً در آیه 71سوره احزاب ، و آیه 9سوره نساء، قولاً لیناً در آیه 44سوره طه ، قولاً معروفاً در آیه 235سوره بقره وآیه 8سوره نساء ، قولاً بلیغاً درآیه 63سوره نساء ، قولاً کریماً در آیه 23سوره اسراء » که هرکدام درجایگاه و موقعیت خود کاربرد دارند اشاره کرد.دسترسی و آزادی معنوی و فرهنگی :üو لا تصعر خدک للناس و لا تمش فی الارض مرحاً ...روی خود را متکبرانه از مردم برمگردان ، درزمین با کبر و غرور راه مرو .... (آیه 18سو ره لقمان)üتکبر هم توهین به مردم است و هم زمینه ساز رشد کدورت های جدید و هم تحریک کننده کینههای دورنی قدیم.
üو اخفض جناحک للمؤمنین ، بال تواضعت را برای مؤمنان بگستر ( درمقابل مؤمنان فروتنی کن )(آیه 88سوره حجر )üاصولا فروتنی نسبت به زیردستان و کسانی که همراه ، همکار و فرمانبردارند یکی از اوصاف رهبر یامسئول شایسته است .لزوم آگاهی قبل از اقدام :و لا تقف ما لیس لک به علم ... و از چیزی که به آن علم نداری پیروی مکن ( قسمتی از آیه36سوره اسراء)ان الظن لا یغنی من الحق شیئا ... همانا ظن و گمان از هیچ حقی بی نیاز نمی سازد (.آیه 36سورهیونس )ان جاءکم فاسق بنبا فتبینوا ... اگر فاسقی خبری را برای شما بیاورد پس پژوهش(وارسی ) کنید(آیه6سوره حجرات )امر به معروف ونهی از منکر :oوامروا بالمعروف ونهوا عن المنکر .... و امر به کارهای نیک و نهی اززشتی ها می کنند .(..قسمتی از آیه41سوره حج )oو امر بالمعروف وانه عن المنکر .... به نیکی ها ( خوبی ها ) امر کن و از زشتی ها بازدار(...قسمتی از آیه17سوره لقمان )oامر به معروف همیشه قبل از نهی از منکراست و رشد معروف ها جامعه مانع بروز بسیاری از منکرات است.oدر مسیر حق بودن کافی نیست لازم است دیگران را نیز به مسیر حق دعوت کنیم . اگر آگاهان جامعهشانه از زیر بار این تکلیف خالی کنند خواه ناخواه یک روز کشتی عزت و سلامت جامعه د ردریای مفاسدو بدبختی ها غرق خواهد شد.نبود فتنه :§قرآن کریم فتنه انگیزی در اجتماع را بزرگ تر از قتل و خونریزی شمرده است : و الفتنه اشد من القتل(بقره :)121زندگی سالم و زیبا:oیحل لهم الطیبات و یحرم علیهم الخبائث ...حلال می کند بر ایشان ، پاکیزه ها را و حرام می کندناپاکی ها و پلیدی ها را.(...قسمتی از آیه 157سوره اعراف )
oقل من حرم زینه الله التی اخرج لعباده و الطیبات من الرزق ...بگو چه کسی زینت های خدا را که برایبندگانش پدید آورده و روزی های پاک را حرام نموده ست ....(قسمتی از آیه 32سوره اعراف )محیط زیست سالم:üولا تفسدوا فی الارض بعد اصلاحها...زمین را بعد از اصلاح ، فاسد نکنید(.اعراف :)56üکلوا و اشربوا من رزق الله و لا تعثوا فی الارض مفسدین(بقره :)06üو اذا تولی سعی فی الارض لیفسد فیها و یهلک الحرث و النسل و الله لا یحب الفساد .... و هنگامیکه روی برمی تابد.یا به حکومت می رسد.در زمین کوشش می کند تا در آن فساد کند و زراعت ونسل را نابود می سازد، و خدا تباهکاری را دوست نمی دارد(.بقره :)215üپیامبر (ص)فرمودند : تحفظوا من الارض فانها امکم... یعنی از زمین حفاظت کنید به درستی که آنمادر شماست (مجمع البیان ج 11ص)526üامام علی (ع) : فانکم مسئولون حتی عن البقاع و البهائم ؛ انسان ها مورد سؤال واقع می شوند حتیدر مورد زمین ها و چهارپایان (اصول کافی ، ج ،2ص )331اقتصاد شفاف و عادلانه :Øبا این همه بدان که میان آنان بسیارند کسانی که معاملاتی بد دارند ، بخیل و در پی احتکارند ، برایسود خود می کوشند و کالا را به هر بها که بخواهند می فروشند و این سودجویی و گرانفروشی ،زیانی برای همگان و عیب بر والیان است ؛ پس باید از احتکار منع کرد که رسول خدا (ص) از آن منعفرمود. خرید و فروش باید آسان و با میزان عدل انجام شود ،با نرخ هایی که نه به زیان فروشنده و نهخریدار باشد و آن را که پس از منع تو دست به احتکار زند ، کیفر ده و عبرت دیگران گردان و درکیفر او زیاده روی مکن .(سیدرضی :نهج البلاغه ،نامه امام علی علیه السلام به مالک اشتر .)رفاه و تأمین اجتماعی :سپس خدا را ، خدا را در نظر بگیر ، درمورد طبقه پایین مردم ، آنان که راه چاره ای ندارند، ازدرماندگان ، نیازمندان ، بیماران و زمینگیران ، به درستی که دراین طبقه ، افرادی قانع وجود دارد کهنیازشان را به روی خود نمی آورند. برای خدا ، حقی را که خداوند نگهبانی آن را برای آنان به توسپرده است ، حفظ کن و بخشی از بیت المال و بخشی از غله های زمین های خالصه را در هر شهر بهآنان واگذار کن .(...نهج البلاغه ، نامه امام علی علیه السلام به مالک اشتر )پیامبر اکرم(ص): کسی که خداوند، اورا مسئول امور مسلمانان کرده اما به نیازها و فقر آنها بی توجهیمی کند ، خداوند نیز به نیاز ها و فقر او بی توجهی خواهد کرد(.سنن ابی داوود، ج 2ص)122
حق مالکیت :§قرآن کریم به مالکیت خصوصی و حق همگانی در بهره برداری از منابع طبیعی تأکید دارد و در آیه 9سوره مبارکه اعراف می فرماید: لقد مکناکم فی الارض و جعلناکم فیها معایش... ما تسلط و مالکیت برزمین را برای شما قرار دادیم و انواع وسایل زندگی را برای شما فراهم ساختیم .حق کسب و کار و انتخاب شغل :üللرجال نصیب مما اکتسبوا و للنساء نصیب مما اکتسبن .... برای مردان بهره ای است از آنچه کسبکرده اند و برای زنان نیز بهره ای است از آنچه کسب کرده اند (قسمتی از آیه 32سوره نساء)üانتخاب شغل و کسب در آمد از مواهب و آزادی های است که اسلام برای هر یک از شهروندان قائلاست ، مگر آن که موجب ضرر به فرد یا اجتماع گردد.حق مسکن( و امنیت آن ):oیا ایها الذین امنوا لا تدخلوا بیوتا غیر بیوتکم حتی تستانسوا و تسلموا علی اهلها .... ای اهل ایمان هرگزبه هیچ خانه ای مگر خانه خودتان وارد نشوید مگر اینکه اجازه بگیرید و بر اهل آن خانه سلامکنید(قسمتی از آیه 27سوره نور)ازدواج و تشکیل خانواده:و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجاً لتسکنوا الیها و جعل بینکم مودهً و رحمهً... از نشانه های اواین است که از خودتان همسرانی را برایتان آفرید تا در کنارشان آرام بگیرید و میانتان دوستی و مهربانیقرار داد(.آیه 21سوره روم)و انکحوا الایامی منکم و الصالحین من عبادکم و امانکم .... و مردان بی زن و زنان بی شوهر و از بندگانو کنیزانتان آنهایی که صلاحیت ازدواج را دارند همسر دهید .(...آیه 32سوره نور)مسئولیت رسیدگی به اقشار محروم :و فی اموالهم حق للسائل و المحروم ... و در اموالشان سهمی برای سائل و محروم بود (است ) (آیه19سوره ذاریات)ومما رزقناهم ینفقون .... و آنچه روزیشان دادیم می بخشند(.آیه 35حج )کمک به اقشار محروم هم از حقوق شهروندان ضعیف شمرده شده است و حکومت و افراد جامعهاسلامی در قبال آن مسئولیت دارند. قران کریم در این مورد آیات بسیاری دارد که آیات خمس ،نفقات و زکات از این قبیل است .
قوانین مربوط به حقوق شهروندی :.1اصول قانون اساسیبرخورداری از حقوق مساوی (اصل )91برخورداری از حمایت قانون به صورت مساوی (اصل )19حمایت از حقوق زنان (اصل )19مصونیت حیثیت ، جان، مال ، شغل ، مسکن ، آزادی انتخاب محل سکونت(اصل )11ممنوعیت تفتیش عقاید (اصل )12آزادی اخبار و اطلاعات (اصل)23.2آئین نامه ستاد حقوق بشر مصوب 1331/7/22.3بخشنامه شماره 1/33/717مورخ 33/1/21رئیس قوه قضائیه به کلیه مراجعقضائی ، انتظامی و اطلاعاتی کشور با هدف حفظ کرامت و ارزش والای انسانی و احترام بهآزادی های مشروع و حقوق شهروندی و رعایت اصول و ارزشهای اسلامی ..4قانون احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندیدر سال 9232قانونی با عنوان احترام به آزادی های مشروع و حفظ حقوق شهروندی بهتصویب مجلس شورای اسلامی رسید و به نام بخشنامه حقوق شهروندی در قوه قضائیه ،دستور کار واحدها گردید.رئوس مهم این قانون درباره نحوه بازداشت و بازجویی و منعشکنجه و رفتار با متهمان توسط ضابطین و مجریان قضائی بود . این قانون درواقع تفسیراصول 22تا 21قانون اساسی به شمار می آید.سایر قوانین مرتبط با حقوق شهروندی :.2قانون مدنی.7قانون مجازات اسلامی
.7قانون آئین دادرسی کیفری.3قانون مسئولیت مدنی.9قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات.11قانون حمایت از آمران به معروف و ناهیان از منکر.11قانون ارتقای سلامت نظام اداری و مقابله با فساد.12قانون رعایت اجازه احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه.13قانون رسیدگی به دعاوی مطروحه راجع به احوال شخصیه و تعلیمات دینی ایرانیان زردشتی ، کلیمی ومسیحی.14قانون مدیریت خدمات شهری.12قانون حمایت از حقوق مصرف کنندگان.17قانون مواد خوراکی و آشامیدنی و آرایشی و بهداشتی.17قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری.13قانون اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازواج زنان ایرانی با مردانمنابع حقوق شهروندی:منابع بین المللی:حقوق شهروندی در اعلامیه جهانی حقوق بشرحقوق شهروندی در میثاق بین المللی حقوق مدنی وسیاسیشاخص هایی برای سنجش حقوق شهروندی: (شاخص های ایجابی).1حق حیات.2حق زندگی شایسته.3برخورداری از امنیت.4حق آزادی.2برخورداری از کرامت.7حفظ آبرو وحیثیت.7حق مالکیت
.3حق داشتن محیط مساعد برای رشد فضایل اخلاقی و دینی و تعالی معنوی.9حق حریم خصوصی.11برخورداری از حق برابری.11حق دفاع از جان، مال و ناموس.12حق دسترسی به اطلاعات.13حق تظلم خواهی و برخورداری از دادرسی عادلانهشاخص هایی برای سنجش حقوق شهروندی: (شاخص های سلبی).14بی اعتبار کردن: جای فرد پاسخ دادن –سخنان شخصی را قطع کردن – بی اعتنایی کردن –تمسخر کردن-گوش ندادن به سخنان فرد و تحقیر کردن..12ارعاب: تهدید کردن – هراساندن-قلدری کردن و تشر زدن.17واپایش کردن:جلوگیری از تصمیم گیری مستقل فرد-تحکم کردن –سلطه گری و تحمیل عقاید ، خواستهها و نیازها.17قضاوت کردن: برانگیختن احساس گناه و شرمساری در فرد.13انتقاد کردن :عیب جویی – ملامت کردن – نفی کردن و غر زدن.19بدنام کردن: تهمت و افترا زدن – رسواکردن و افشاگری کردن.21فریب دادن: دروغ گفتن – گمراه کردن – حقه زدن.21خیانت کردن : صادق نبودن- وفادار نبودن.22توهین کردن : گستاخی کردن –ناسزا گویی - رنجاندن.23سوء رفتار کردن: از لحاظ کلامی ، احساسی و فیزیکی ،صدمه زدن به حس امنیت و فردیت شخص – کتکزدن – فریاد کشیدن و فحاشی کردن.24هرنوع تغییر در لحن صدا، اشارات و تغییر چهره که پیام آن چنین است «:من مهمتر از تو هستم.»§هرگونه توهین ، تحقیر یا ایجاد تنفر نسبت به قومیت ها و پیروان ادیان و مذاهب و گروه های مختلفاجتماعی و سیاسی ، ممنوع است.
مصوبه حقوق شهروندی در نظام اداری:ماده -2مصادیق حقوق شهروندی در نظام اداری عبارتند از :)1حق برخورداری از کرامت انسانی و رفتار محترمانه و اسلامی)2حق برخورداری از اعمال بیطرفانه قوانین و مقررات)3حق مصون بودن از تبعیض در نظام ها، فرایندها و تصمیمات اداری)4حق دسترسی آسان و سریع به خدمات اداری)5حق حفظ و رعایت حریم خصوصی همه افراد)6حق آگاهی به موقع از تصمیمات و فرایند های اداری و دسترسی به اطلاعات مورد نیاز)7حق اظهار نظر آزاد و ارائه پیشنهاد در مورد تصمیمات و فرایندهای اداری)8حق مصون بودن از شروط اجخاف آمیز درتوافق ها و معاملات و قرارداد های اداری)9حق اشخاص توانخواه در برخورداری کامل و سریع از امتیازات خاص قانونی)11حق رسیدگی به موقع و منصفانه به شکایات و اعتراضات)11حق جبران خسارت وارده در اثر قصور یا تقصیر دستگاه های اجرایی و کارکنان آنهاماده -3حق برخورداری از کرامت انسانی و رفتار محترمانه و اسلامی شامل موارد متعددماده -4حق برخورداری از اعمال بیطرفانه قوانین و مقررات (شامل شفافیت ، سادگی ،کم هزینگی ، سرعت ،دقت ، بیان قابلیت تجدید نظر و مرجع آن و...)ماده -2حق مصون بودن از تبعیض در نظام ها ، فرایندها وتصمیمات اداری...ماده -7حق دسترسی آسان و سریع به خدمات اداریماده -7حق حفظ و رعایت حریم خصوصی همه افرادماده -3حق آگاهی به موقع از تصمیمات و فرایندهای اداری و دسترسی به اطلاعات مورد نیاز ...ماده -9حق اظهار نظر آزاد و ارائه پیشنهاد در مورد تصمیمات و فرایندهای اداری ...ماده -11حق مصون بودن از شروط اجحاف آمیز در توافق ها ، معاملات و قراردادهای اداری....ماده -11حق اشخاص توان خواه در برخورداری از امتیازات خاص قانونی...ماده -12حق رسیدگی به موقع و منصفانه به شکایات و اعتراضات...ماده -13حق جبران خسارات وارده در اثر قصور یا تقصیر دستگاه های اجرایی و کارکنان آنها...ماده -14از شهروندان انتظار می رود به منظور احترام و رعایت حقوق سایر افراد در مراجعه به دستگاه هایاجرایی، این نکات را مورد توجه قرار دهند :نظم –نوبت – ارائه مستندات –دیده بانی –سوت زنی و...