نقش اثرات فرهنگی رسانه های جمعی در امنیت اجتماعی
نقش اثرات فرهنگی رسانه های جمعی در امنیت اجتماعی
- 1 آزادی اله نوری، 2- محمد علی آسوده
-1 گروه علوم اجتماعی، مدرس دانشگاه پیام نور واحد دره شهر
-2 گروه علوم اجتماعی، کارمند و مدرس دانشگاه آزاد واحد کرمانشاه
چکیده
امنیت در معنای کلی و فراگیر مقوله ای حساس و پر اهمیت بخصوص در جوامع امروزی است. اهداف انسان فقط در سایه
امنیت قابل تحقق است. به عبارتی امنیت پایه اصلی پیشرفت و توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در جامعهه محسهو
می شود. رسانه ها از دو سو با موضوع امنیت در ارتباطند، از یک نگاه میزان فعالیت و روشنگری رسهان ه هها وهود متهاثر از
میزان امنیت موجود در جامعه است به این معنا که در جامعه امن، اندیش وران رسانه به آسانی تفکر و بینش وهود را بهه
مردم بازتابنده و به آسانی و به دور از بیم نظر وود را بیان می کنند. از نگاه دیگر روشنگری رسانه ها وود به عنوان ابزار و
یک کنترل اجتماعی می تواند در افزایش امنیت و استواری ایه های آن مفید واقع گردد.رسانه ههای دیهداری و نوشهتاری،
کارکردی امنیت ساز دارند و در ایجاد امنیت از نقشی موثر برووردارند، اما آنگاه که در کهارکردی منفهی نقهش وارونهه بهر
عهده می گیرند، فضای اطلاعاتی جامعه، آلوده، مبهم و تاریک وواهد شد.
کلید واژه:رسانه های جمعی- امنیت اجتماعی- فرهنگ- کنترل اجتماعی- امنیت رسانه ای
2
- 1 مقدمه
مهمترین نیاز هر جامعه، کشور، وخانواده وحتی فرد در درجه اول امنیت است.
جستجوی امنیت از مهمترین نیاز ها و انگیزه های انسانی است که مسئولیت تعقیب و تامین آن بر عهده حکومت ها و
دولت هاست. امروزه دولت ها به صورت مهمترین واحد سیاسی در صحنه روابط داولی و وارجی درآمده انهد و مهمتهرین
هدف آنها برای برقراری امنیت همه جانبه و گسترش دامنه آن است.
در جهان امروز رسانه های دیداری و نوشتاری، منابع عمده آفرینش و پویایی فرهنگ به شمار می روند. قدرت و توان ایهن
ابزار های فکری از پایه های آن چنان بلندی برووردار است که بدون حضور آنها تکوین جامعه ای با فرهنگ محهال اسهت .
چشم انداز مطالعاتی مردم هر جامعه وود ریشه در فرستاده هایی دارد که از رسانه ها دریافت می دارند، در این مورد می
توان بیان داشت که رسانه ها سپهر یاد شده می تواند شفاف، تاریک یا مبهم باشد.رسانه های دیداری و نوشهتاری کهارکرد
امنیت ساز وواهند داشت و در ایجاد امنیت نقشی موثر و مفید ایفا وواهند نمود، تاکید بر نقش مثبت رسانه های گروهی
بر امنیت اجتماعی، نباید ما را از تاثیر منفی باز دارد. آنگاه که رسانه ها در کارکرد منفی نقش وارونه بر عهده مهی گیرنهد،
فضای اطلاعاتی جامعه را آلوده ، مبهم و تاریک وواهند ساوت. در تاریکنای رسانه وجهود شهایعه بعنهوان معرفتهی کها
) زمینه ساز زوال و فروپاشی امنیت و آرامش هنی و روحی وواهد بود.)غلامحسین بیابانی، 1831
این مقاله با بررسی شرایط فوق به بررسی کارکرد و تاثیر رسانه های گروهی در برقراری امنیت اجتماعی در جامعه ما مهی
پردازد و این تاثیر را در چند نکته توضیح می دهد که به طور ولاصه عبارتند از: 1- نقش رسانه ها در ایجادفضای تفسهیر
عقلایی از روداد ها 2- نقش رسانه ها در جامعه پذیر کردن افراد و ایجاد یکپارچگی و هماهنگی اجتماعی 8- نقش رسهانه
ها در ایجاد وجدان جمعی و فرهنگ ملی 1- دادن اطلاعات صحیح در اقدامات پیشگیرانه از ارتکا جهرایم و جلهوگیری از
آسیب های فردی و اجتماعی. تمام موارد فوق می تواند در افزایش امنیت اجتماعی جامعه ما تاثیر گذار باشد.)مرضیه سما
) کوش و حوری مهدی پور، 1831
3
- 2 بیان مسئله
امنیت اجتماعی تمامی زوایا و سطوح زندگی را تحت تاثیر قرار داده و بعنوان یکی از نیاز های اولیه با وجود شهکل گیهری
در یک بستر عینی در اساس یک پدیده هنی بوده و بر اساس فرآیند های واص این حوزه شکل می گیرد.
عوامل بسیاری بر امنیت اجتماعی اثر گذار هستند که از بین آنها می توان به رسانه های جمعی اشاره نمود.
فناوری های جدید رسانه ای، با کارکردها و نقش های ویژه ای که دارند اثرات غیر قابل انکاری بر مفهوم امنیت اجتمهاعی
گذاشته و تا میزان زیادی در ساوت اجتماعی این نیاز اولیه بشر دویل هستند. به دلیل قابلیت های فراوان رسانه ها نظیر
کنترل اوبار و مراقبت از محیط، جامعه پذیری سیاسی و اجتماعی، ایجاد همبستگی بهین اجهزا گونهاگون جامعهه، انتقهال
میراث فرهنگی از نسلی به نسل دیگر و وظیفه اولاقی حمایت از هنجارهای اجتمهاعی رسه انه هها در پهی ولهق شهرایطی
هستند که در آن، فرد و گروه های اجتماعی بدون ترس از دست دادن و یا آسیب رسیدن به جان، مال یا آبروی وهود بهه
زندگی در شرایط امن ادامه دهند.
امکان کنترل جامعه را که ممکن است با ساز و کارهای معمول ،» زمان و مکان « رسانه ها با عبور از دو عامل محدود کننده
فراهم نموده اند به طوری که شاید سخنی گهزاف نباشهد کهه ادعها شهود » اقدام و کنترل از راه دور « قدرت دشوار باشد، با
بخشی از عملیات کنترل و نظم و امنیت اجتماعی در اتاق های وبر و در روی میز کار رسانه ها شکل می گیرد.)عبدالرضها
) امیری، 1831
- 8 نظریه جامعه توده
بر اساس این نظریه، رسانه ها در جامعه توده به صورت انحصاری اداره می شوند و برای سازماندهی و هدایت تهوده هها بهه
صورت مخاطبین، مصرف کنندگان، رای دهندگان و کنترل بازار ابزاری موثر بشمار می رونهد . در جامعهه تهوده رسهانه هها
صدای اقتدار محسو می شوند.
4
آنها هدایت کننده افکار عمومی و عقاید بوده و همچنین نیاز های روانی افراد را ارضاء می کنند. از نظر سهی . رایهت میلهز،
فهراهم » بها « نظریه پرداز با نفو جامعه توده، رسانه ها می توانند شرایط کنترل جامعه را به صهورت غیهر دموکراتیهک از
سازند. قدرت بالقوه رسانه ها در جامعه توده، از نظر میلز، ناشهی از تمهایلات انحصهارگرانه و مشهکل پاسهخگویی از طهرف
)38 ، جامعه است.)هرمز مهرداد، 1831
نظریه مارکسیسم
طبقه ای که ابزار تولید مادی را در اوتیار دارد همزمان بر ابزار تولید هنی نیهز «: می گوید » ایدئولوژی « مارکس در کتا
دارای کنترل است. در نتیجه کسانی که فاقد دسترسی به ابزار تولید هنی هستند جرم محکوم به پیروی از ایهن پدیهده
». ها و اندیشه ها هستند
از نظر مارکس، بین مالکیت اقتصادی و انتشار مطالبی که مشروعیت و نظام ارزشی یک طبقه اجتماعی را مورد تایید قهرار
می دهد یک رابطه مستقیم وجود دارد. در حال حاضر هم این نظریه، با تمایلی که بهین کارتهل ههای صهنعتی، تجهاری و
مالی برای ادغام و تمرکز مالکیت رسانه ها مشاهده می شود مورد تایید قرار گرفته اسهت . شهواهد علمهی در جههان امهروز
نظریه تمایلات موجود در جهت تمرکز گسترده مالکیت رسانه ها را توسط صاحبان سرمایه و همچنهین تمهایلات محافظهه
کارانه را در محتوای سازماندهی شده رسانه ها مورد تایید قرار می دهد.
دسته دیگر از نظریات مارکسیستی درباره رسانه ها که توجه وود را بیشهتر بهر ایهده هها بهیش از سهاوتار ههای مهادی و
اقتصادی متمرکز می سازند، بر عامل ایدئولوژی و اثرات آن توسط رسانه ها عمدتا در جههت روابهط اسهت ثمارگرانه، پنههان
کاری و سازماندهی اجتماعی و حقانیت بخشیدن به نظام سلطه سرمایه داری و با انقیاد در آوردن طبقه کهارگر عمهل مهی
) کنند و تکثیر کننده اینگونه ایده ها و مقاصد هستند.)همان 81
هربرت مارکوزه: نیز معتقد است که رسانه ها همراه با سایر عناصر صنایع فرهنگی که به صورت انبوه تولید می شوند سعی
نظام و یا تحمیل نظام اجتماعی بر پیام گیران وود دارنهد، نظهامی کهه ههم سهرکوبگر و ههم مطلهو اسهت . » فروش « در
اسهت کهه » نیاز های غیر واقعهی « مارکوزه معتقد است که نقش اساسی رسانه ها ابتدا تحریک کننده و سپس ارضاء کننده
5
می شوند که با توجه به منافع مادی هیچگونه وجه مشهترکی بها » جامعه یک بعدی « منتهی به جذ گروههایی به درون
) یکدیگر ندارند.)همان 81
نظریه تغییر در ارزش های فردی
نکته اساسی در این نظریه این است که رسانه های همگانی به انتشار ارزشهایی در جامعه می پردازنهد کهه در فهرد سهبب
نوآوری، تحریک اجتماعی، روانی و هنی نموده، وجدان کار را تقویت کرده و با وره موجب افزایش در مصرف می شهوند .
اگر چه این نظریه کاربرد عمومی دارد در اصل برای کشورهای در حال توسعه طراحی شده بود. این نظریه بها دیهدگاههای
ههیگن و مههک کلنهد کههه توسههعه را نتیجهه تغییههرات روانشههناوتی - جامعهه شههناوتی در افههراد مهی داننههد همههاهنگی
) دارد.)همان، 112
- 1 تئوری کشت
است که بر اسهاس تحقیقهات و بررسهی » تئوری کشت « یکی از قوی ترین و با نفو ترین تئوری ها در مورد تاثیر رسانه ها
های جورج گربنر شکل گرفت. به اعتقاد گربنر، تماشای زیاد تلویزیون آدمها را شبیه هم می کند و آنهها را وا مهی دارد تها
واکنش های مشابهی به رودادهای ملی و بین المللی از وود نشان دهد. در واقع محور بحث گربنر این است: کهه اهمیهت
نیست، بلکه این اهمیهت بیشهتر در ایجهاد شهیوه ههای مشهتر در » توده « تاریخی رسانه ها به دلیل نقش آنها در ایجاد
انتخا مسائل و موضوعات و چگونگی نگریستن به روداد ها و وقایع است. این شیوه ههای مشهتر محصهول اسهتفاده از
تکنولوژی و نظام ارائه پیام است که نقش واسطه را به عهده دارند که منجر به دید و در مشتر از جههان اطهراف مهی
) همان، 111 (» می نامد » کاشت الگوهای مسلط هنی « شود. گربنر محصول چنین فرآیندی را
6
نظریه امپریالیسم فرهنگی
و دیگران جستجو کرد. مهی » منز رت «،» ولز «،» شیلر « ایده امپریالیسم فرهنگی را می توان در نوشته های متفکرینی چون
دانیم که نظریه پردازان توسعه در جهان سوم پس از جنگ جهانی دوم، استد ل می کردند که رسانه های همگانی قادرنهد
در ایهن ،» نوسازی « ارزشهای سنتی و فرهنگهای بومی را تضعیف کرده و بدین وسیله به برنامه ،» غربی « با ارائه ارزش های
کشور ها کمک کنند. در حالیکه شیلرو همفکران او معتقد بودند که ارزش های ارائه شده در نظریات توسهعه همهان ارزش
های جوامع سرمایه و محافل امپریالیستی است که بر اساس برنامه و بطور آگاهانه و سیستمیک در این نظریهات گنجانهده
شده و هدف نهائی آنها وابسته کردن کشورهای جهان سوم به منافع قدرت های مسلط سرمایه داری و در نهایت دنباله رو
) کردن کشورهای جهان سوم است.)همان، 111
قدرت و نفو رسانه ها
تهاثیر « پاسخ بهه ایهن پرسهش از »؟ رسانه ها چه تاثیری دارند « یکی از پرسش های اساسی تئوری رسانه ها این است که
در نوسان بوده است. قدرت رسانه ها از زمان تولد وسایل ارتباط جمعی مایه نگرانهی جامعهه بهوده » تاثیر اند « تا » بسیار
است. تولد هر رسانه ی ارتباطی جدید با ترس و نگرانی از قدرت مخر آن بر مخاطبان همراه بوده و کار به جایی رسهیده
است که در موارد متعددی رسانه ها بعنوان عوامل دردسر ساز جوامع معرفی شده اند. ویلی وقت ها دشوار بتوان موضهوع
تههاثیر رسههانه ههها و واکههنش مخاطبههان از یههک سههو و حقههایق اجتمههاعی را در سههوی دیگههر از هههم جههدا کههرد . کههوین
)183،، ویلیامز، 131
7
رسانه ها و موضوع یکپارچگی
یکی از موضوعات اساسی که از دیر باز مورد توجه جامعه شناسان بوده است، موضهوع حفهن نظهم اجتمهاعی، بهویژه ایهن
مسئله که نظم اجتماعی چگونه حفن می شود و تحت چه شرایطی فرو می ریزد، بوده است. ایهن سهوال همچنهین مهورد
علاقه کارشناسان ارتباط جمعی نیز قرار داشته است. در این زمینه دو دسته از نظریات ارائهه شهده اسهت . دسهته نخسهت
شههرت » ووشهبینانه « نظریاتی است که نقش تاثیر رسانه ها را در یکپارچگی جامعه مثبت ارزیابی می کند و بهه نظریهات
دارند. دسته دیگر مجموعه نظریاتی است که تاثیر رسانه را در یکپارچگی جامعه مثبهت ارزیهابی مهی کنهد و بهه نظ ریهات
شهرت دارند. دسته دیگر مجموعه نظریاتی است که تاثیر رسانه ها را بر یکپهارچگی جامعهه چنهدان مثبهت » ووشبینانه «
معروف اند. » بدبینانه « ارزیابی نمی کنند و از این جهت به نظریات
نظریات ووشبینانه: این مجموعه از نظریات، رابطه بین رسانه های همگانی و یکپارچگی اجتمهاعی را مثبهت ارزیهابی مهی
کنند. آنها بر اساس وصوصیات رسانه های همگانی معتقدند که رسانه ها در ایجاد همبستگی میان افراد پراکنده و متفهرق
در درون مخاطبین گسترده ، یا مهاجرینی که به تازگی وارد مناطق شههری مهی شهوند، ارزش هها، ایهده هها، اطلاعهات و
هنیات و تصاویر مشترکی را درباره جهان و محیط اطراف به آنها منتقل می سازند و از این طریق به یکپارچگی اجتماعی
کمک می کنند.
نظریات بد بینانه: از این دیدگاه، رسانه های همگانی عاملی در ایجاد مشکلات اجتمهاعی ناشهی از گسهترش سهریع شههر
نشینی، پویایی اجتماعی و تضعیف اجتماعات سنتی می دانند، بویژه رسانه ها با مسائلی چون جابجایی اجتماعی و افزایش
رفتارهای غیر اولاقی در افراد، جرائم و بی نظمی اجتماعی مربوط مهی شهوند . رسهانه ههای همگهانی غالبها فهردی و غیهر
شخصی تصور می شوند و در عین حال ارزشهای سنتی را در پیام گیران تضعیف می کنند و در نتیجه سبب از بین رفهتن
) کنترل اجتماعی و همبستگی می شوند.)هرمز مهرداد، 1831،81
8
کارکرد های اصلی رسانه ها برای جامعه
کوشش های زیادی به منظور سیستمیک کردن کارکردهای اساسی رسانه ها در گذشته به عمل آمهده اسهت کهه بها کهار
آغاز شد. وی عمده ترین کارکردهای ارتباط را بدین شکل ولاصه نمود: نظارت بر محیط، مربهوط کهردن » هارولد سول «
بخش های مختلف جامعه به یکدیگر در جهت عکس العمل به محیط، انتقال میراث فرهنگی.
به مجموعه کارکردها افهزوده اسهت . از » بسیج اجتماعی « مک کویل نیز در نوشته های وود کارکرد دیگری را تحت عنوان
نظر وی، از رسانه ها انتظار می رود که پیش برنده منافع ملی و پیشتاز بعضی از ارزشهای کلیهدی و الگوههای رفتهاری در
جامعه باشند. در نظامهای جهان سومی و بعضی از نظام های بسته در اروپا، چنین کارکردی را بهه رسهانه هها واگهذار مهی
کردند. با توجه به مبحث فوق می توان کارکردهای اصلی رسانه های همگانی را در جامعه بدین ترتیب برشمرد:
- 1 اطلاع دهنده:
- رسانه ها اطلاعات زم را درباره رودادها و شرایط جامعه و جهان فراهم می سازند.
- به روابط قدرت اشاره می کنند.
- تسهیل کننده نوآوری، سازگاری و پیشرفت هستند.
- 2 ارتباط دهنده:
- توجیه کننده، تعبیر کننده و توصیه کننده درباره معانی رودادها و اطلاعات هستند.
- زمینه پشتیبانی از اقتدار و ارزشهای آن را فراهم می سازند.
- جامعه پذیر کردن.
- ایجاد هماهنگی بین فعالیت های پراکنده.
- بنا کننده وفاق.
- تعیین کننده اولویت ها و اعلام کننده موقعیت ها.
- 8 تداوم دهنده:
- بیان کننده فرهنگ مسلط و شناساننده زیر مجموعه های فرهنگی با اشاره به پیشروی های فرهنگ جدید.
9
- ادغ ام و حفن ارزشهای مشتر .
- 1 فراهم کننده تفریح و سرگرمی:
- فراهم کننده سرگرمی، منحرف کردن از مشکلات، ابزار تسکین دهنده اعصا هستند.
- کاهش دهنده تشنج اجتماعی.
- 1 بسیج کننده:
- رسانه ها عامل مبارزه برای اهداف اجتماعی در حوزه های سیاسی، جنگ، توسهعه اقتصهادی،کار و بعضهی مواقهع
مسائل مذهبی هستند.
باید اشاره کرد که به آسانی نمی توان موارد فوق را بر اساس اهمیت طبقه بندی و یا درجه بندی کرد. همچنین نمی توان
) آنها را بر اساس فراوانی یا وقوع موارد تکرار منظم نمود.)همان،، 1
نتیجه گیری
اگر امنیت را پویایی و پایداری ارزش ها و هنجارها در اشکال انتزاعی و انضمامی آن بدانیم، نقش رسانه ها در شهکل دههی
و تحول این ارزش ها و هنجارها به وضوح قابل مشاهده است.
بطور کلی آنچه که در اکثر مقا ت به آن تاکید شده است، ارتباط مستقیم بین امنیت جامعه و رسانه ها مهی باشهد .رسهانه
ها می توانند نقش مثبتی در ارتقاء امنیت جامعه ایفا نمایند ولی این امر مشروط به شناسایی نقاط آسیب پهذیر در رسهانه
ها و ارتقاء وضعیت اجتماعی است. همچنین مستلزم همگامی تمامی نهاد ههای مسهئول، توجهه بهه ارزش ههای جامعهه و
شناوت وضعیت جدید جهانی می باشد.
رسانه ها در شرایطی نگهبان امنیت جامعه محسو می شوند که وود از امنیت برووردار باشند، اما از سوی دیگهر جامعهه
هم باید از فرهمندی ها و موهبت هایی برووردار باشند، مانند اینکه مردم از نظر عقلی، فکری و علمی به آن پایهه برسهند
که مسایل روز را در نمایند. امنیت فرهنگی، تضمین شده و با اغراض گوناگون تهدید نگردد. رسانه هها از بهدو پیهدایش
وود همواره نقش تاثیر گذاری داشته اند، در ایهن میهان رادیهو، روزنامهه، تلویزیهون از رسهانه ههای دیهداری و نوشهتاری،
10
کارکردی امنیت ساز دارند و در ایجاد امنیت از نقشی موثر برووردارند، اما آنگاه که در کهارکر دی منفهی نقهش وارونهه بهر
عهده می گیرند، فضای اطلاعاتی جامعه، آلوده، مبهم و تاریک وواهد شد. در تاریکنای سپهر یاد شهده، وجهود شهایعه کهه
بعنوان معرفتی کا ، ارتباطی غیر عقلانی و واژگونه با واقعیت دارد، زمینه ساز زوال و فروپاشی امنیهت و آرامهش هنهی،
روحی و اجتماعی وواهد بود. همچنین نقش رسانه ها در برانگیختگی بیداری و یها تحریهف وجهدان جمعهی، وهود تهاثیر
مستقیم بر افزایش و یا کاهش امنیت اجتماعی وواهد داشت.
در جامعه ای با افکار عمومی زنده و وجدان جمعی بیدار، کنترلی وود جوش و درون زا بر همه رفتهار و کهنش هها وجهود
دارد که افراد صاحب منصب و قدرت را از کج روی باز می دارد و آنان را به بازگویی و شرح فعالیهت ههای وهویش مجبهور
می کند. در چنین جامعه ای چشمان تیز بین مردم و گویندگان راستین آنان در رسانه های نوشهتاری و دیهداری مهانع از
مخدوش شدن مفهوم هنی و صورت واقعی و دیداری امنیت می شود.
منابع و مآوذ
- 1 بیابانی،غلامحسین) 1831 (، نقش وسایل ارتباط جمعی، نشر فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی.
- 2 سماکوش، مرضیه و مهدی پور طاهری، حوری)بهمن 1831 (، امنیت اجتماعی و رسانه های گروههی، نشهر دفتهر
اجتماعی و اطلاع رسانی قوه قضائیه استان مازندران.
- 8 امیری، عبدالرضا) 1831 (، مقدمه ای بر نقش رسانه ها جمعی و امنیت اجتماعی، انتشارات گلپونه.
- 1 مهرداد، هرمز) 1831 (، مقدمه ای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی، نشر موسسه فرهنگی- پژوهشی فاران.
- 1 ویلیامز، کوین)، 183 (، ترجمه رحیم قاسمیان، نشر ساقی.__